Verslag WiPC januari – mei 2018

Door Sytske Sötemann

Deze periodieke overzichten zijn bedoeld als archiefmateriaal. Op deze manier valt de informatie die PEN Nederland al eerder heeft gedeeld op de sociale media, of waarvoor op andere wijze in de betreffende periode bijzondere aandacht was, eenvoudiger te raadplegen.

SIRENEMAIL

Januari: Focus op Egypte

In 2018 – het achtste jaar waarin de Dag van de Bedreigde Advocaat (24/1) werd georganiseerd – ligt de focus op Egypte. Veel mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty International, Human Rights Watch, IDHAE, ELDH en de International Commission of Jurists bevestigen dat de Egyptische autoriteiten inmiddels veel verder gaan dan bangmakerij en intimidatie en nu snel concrete stappen zetten om de laatste kritische stemmen die de mensenrechten in het land willen verdedigen de mond te snoeren.

Het bestuur nam deel aan de Dag van de Bedreigde Advocaat en we vroegen onze leden om hier aandacht aan te besteden via hun eigen kanalen met behulp van deze link.

Februari: Verslag van de Dag van de Bedreigde Advocaat, Nicola Canestrini rapporteert over Egypte en Turkije

Attacks on lawyers anywhere are attacks on lawyers everywhere. Met dit motto werd het symposium geopend dat volgde op de demonstratie voor het Paleis van Justitie in Den Haag. Moderator van Lawyers for Lawyers, Irma van den Berg, ging daar in gesprek met advocaat Nicola Canestrini over de situatie van advocaten in Egypte, waar hij zeer recent met enkele collega’s op een inspectiereis was geweest. Hun bevindingen legden zij vast in dit rapport.

Canestrini vertelde dat de Italiaanse advocaten van de organisatie zich in het bijzonder bezighielden met de situatie in Egypte en dat ook Turkije hun aandacht had. Hij somde eerst enkele recente gebeurtenissen op, zoals de geheime arrestatie van de Egyptische advocaat Ibrahim Metwally Hegazy, die onder meer onderzoek deed naar de onopgeloste moord op de in Egypte verblijvende Italiaanse student Giulio Regeni in 2016. En de dankzij internationale druk vrijgelaten mensenrechtenadvocate Mahienour el-Massry, waarmee Canestrini benadrukte dat aandacht in de (social) media wel degelijk kan helpen.

Vervolgens vergeleek hij de situatie in Egypte met die in Turkije. In Egypte zijn de wetten niet zo slecht als in Turkije, de grondwet is goed. Maar niemand houdt zich eraan. Alleen al in de laatste paar jaar is er sprake van 550 verdwijningen, waarvan slechts 60% boven water komt. In 2015 werd de zevenentwintig jarige advocaat Karim Hamdi in zijn cel vermoord. Zijn door marteling afgedwongen bekentenis staat nog altijd online. Dagelijks wordt de doodstraf voltrokken door ophanging of executie.

In Turkije worden wetten, zelfs de grondwet, veranderd en gebruikt om iedere vorm van tegenstand te onderdrukken. Advocaten, journalisten, academici, leraren en burgers verdacht van anti-Erdoğan-sympathieën en vredesactivisten worden ontslagen, zonder vorm van proces gevangen gezet, of vermoord. Op de telkens weerkerende vraag wat wij hier kunnen doen, kwam het ondubbelzinnige antwoord: ‘Aandacht, aandacht, aandacht!‘

Maart: Dmitriy Vasylets voorlopig in vrijheid gesteld

In het kader van (betrekkelijk) goed nieuws attendeerden wij onze leden op een artikel op onze website van PEN-voorzitter Vonne van der Meer, over de onverwachte en verheugende vrijlating van Dmitriy Vasylets, een jonge tv-journalist uit Oekraïne, die daar al ruim twee jaar in voorarrest werd gehouden. Zijn in Nederland wonende zus, Kateryna, zocht ruim een jaar geleden contact met PEN Nederland, waarna wij ons – evenals andere (internationale) organisaties – intensief hebben beziggehouden met zijn zaak. Het valt niet te bewijzen, maar de indruk bestaat dat internationale aandacht in allerlei media kan zorgen voor mildere straffen en soms zelfs voor vrijlating.

Malta en Slowakije: de vermoorde journalisten Daphne Caruana Galizia Jan Kuciak

Nog niet zo lang geleden spraken we op voornoemde manier uitsluitend over verre landen, maar sinds kort nadert dit onheil onze grenzen. Nu worden in Europa onderzoeksjournalisten bedreigd of vermoord. In het laatste half jaar is voor de tweede keer een Europese journalist om het leven gebracht: op 16 oktober 2017 werd de Maltese onderzoeksjournalist Daphne Caruana Galizia vermoord door een autobom. Amper drie maanden later, op 25 februari 2018, werd Jan Kuciak in zijn eigen huis door een kogel in zijn hoofd beroofd van zijn leven, zijn vriendin onderging hetzelfde lot. Net als Galizia richtte Kuciak zijn pijlen op de Italiaanse maffia en de connecties met hooggeplaatsten in hun land.

Er klonk zowel in Slowakije als in andere Europese landen onmiddellijk hevig protest, dat naar het zich laat aanzien blijft aanhouden. Ministers traden af. De onderste steen moet boven. Opnieuw deden we een dringend beroep op onze leden om toch vooral zoveel mogelijk berichten te delen en de ontwikkelingen te blijven volgen en waar mogelijk te publiceren.
De volgende links bieden nadere informatie:
https://www.occrp.org/en/amurderedjournalistslastinvestigation/
http://www.pen-international.org/newsitems/statement-by-slovak-pen-centre-on-the-murder-of-the-journalist-jan-kuciak-and-his-girlfriend-martina-kusnirova/

April: het jaarlijkse Festival van het Vrije Woord stond in het teken van persvrijheid in het digitale tijdperk

Er klonken vanwege 2e Paasdag geen sirenes op de eerste maandag van de maand april, en de leden ontvingen van ons geen Sirenemail. Bij wijze van uitzondering zonden we op de 2e maandag de aankondiging van het jaarlijkse Festival van het Vrije Woord, op donderdag 3 mei in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid te Hilversum. De organisatie van dit festival is in handen van het Persvrijheidscomité, waarvan PEN Nederland deel uitmaakt.
De Persvrijheidslezing werd gehouden door Franklin Foer, schrijver van het boek Ontzielde wereld. De existentiële dreiging van big tech (De Bezige Bij). Verder werd er tijdens het festival een workshop proza schrijven gegeven door PEN-lid Jan Brokken (naast workshops over digitale veiligheid voor journalisten, en overleven in conflictgebieden).

Aandacht per regio

Turkije

* Een betrokken verslag van de vicevoorzitter van PEN-Vlaanderen, Isabelle Rossaert, die met Kerst in Istanbul was om de zoveelste zitting bij te wonen van het Cumhuriyet-proces. Helaas tevergeefs, maar wel met een duidelijke oproep: we mogen Turkije niet loslaten! Hier vindt u het verslag.
* Goed nieuws uit Turkije: de Turkse journalisten Sahin Alpay en Mehmet Altan hebben onrechtmatig in voorarrest gezeten volgens de uitspraak van het Hooggerechtshof in Turkije en dienen onmiddellijk in vrijheid gesteld. Hier vindt u het nieuwsbericht.
* Slecht nieuws uit Turkije: de Turkse rechtbank negeert de uitspraak van het Hooggerechtshof om Ahmet Altan en Ahmet Şık onmiddellijk in vrijheid te stellen. Het Hof oordeelde dat hun voorarrest onrechtmatig is. PEN Nederland tekende een petitie voor hun vrijlating. In het Europese Parlement opende de voorzitter de eerste plenaire zitting van dit jaar met de mededeling dat de neergang van de democratie in Turkije nauwlettend in de gaten zal worden gehouden. Hier vindt u een video.
* Het is nog altijd aan de orde van de dag in Turkije: het ontslaan, arresteren en opsluiten van academici. Hier vindt u daarover een artikel.
* President Erdogan geeft de finale doodsteek aan het vrije woord, voor zover dat nog bestond in Turkije. De schrijfster Nurcan Baysal is sinds het begin van deze nieuwe oorlog (Afrin) lang niet de enige die is gearresteerd. Schrijvers, journalisten, academici, advocaten, mensenrechtenactivisten en mensen die zich uitspreken voor vrede op de sociale media worden van straat geplukt of van bed gelicht en in de gevangenis gezet. Nurcan Baysal schreef dit stuk over de hoge prijs van president Erdoğan als je je uitspreekt tegen zijn oorlog in Syrië. Zie hierover tevens dit bericht.
* Noodzaak tot voortzetting van van internationale druk op Turkije voor de vrijlating van alle gevangen journalisten, schrijvers en academici. Terwijl in Turkije de Duitse correspondent Deniz Yücel in februari vrij kwam, werden de dag daarop zes Turkse journalisten op basis van ondeugdelijke bewijsvoering tot levenslang veroordeeld. Deniz Yücel zat sinds februari 2017 in de gevangenis zonder vorm van proces. Een jaar lang Duitse diplomatie leidde uiteindelijk tot zijn vrijlating. Voor de zes Turkse journalisten bleek zelfs een uitspraak van het Hooggerechtshof niet voldoende om tot vrijlating over te gaan. Lees hier verder.
* Geen Ereburgerschap van Sarajevo voor Orhan Pamuk, na een aanvankelijke unanieme verkiezing van de toewijzingscommissie. De reden daarvoor zou de angst zijn om Turkije te schofferen, Orhan Pamuk staat immers kritisch tegenover Erdoğan.
Waar die angst vandaan komt is geen vraag meer, als men weet dat Bakir Izetbegović, de leider van de regerende Bosnisiche partij SDA, nauwe banden heeft met president Recep Tayyip Erdoğan. Lees verder in The Guardian.
* Een volgende zitting van het Cumhuriyet-proces, het proces tegen de journalisten van de Cumhuriyet. Niet in de rechtbank in Istanbul, maar in een zaal van de gevangenis in Silivri, waar een aantal van hen nog altijd in voorarrest worden gehouden.
De gezamenlijke verklaring die de internationale waarnemers en hun organisaties voorafgaand aan het proces publiceerden is hier te lezen.
* Na ruim een jaar in voorarrest zijn op 10 maart Ahmet Şık en Murat Sabuncu voorlopig vrijgelaten dankzij een tussenvonnis. Op 16 maart wacht hun het eindvonnis. Vele andere journalisten, schrijvers, academici, advocaten, mensenrechtenactivisten enzovoorts, enzovoorts delen hetzelfde lot en wachten, zo niet op hun directe vrijlating, minstens op een rechtvaardig proces. Hier leest u de verklaring van PEN International, -Vlaanderen en -Nederland, die aanwezig waren bij de zitting.
Turkije-correspondent Froukje Santing volgde namens PEN Nederland in Istanbul het quasiproces tegen achttien journalisten van Cumhuriyet. Hier vindt u haar verslag vanuit de zittingszaal.
* In Istanbul zijn straffen tot 15 jaar cel geëist in het Cumhuriyet-showproces. Of: hoe journalistiek bedrijven in Turkije een misdrijf werd. Lees hier verder.
* Froukje Santing in de NRC over de ernstige aantasting van het vrije woord in Turkije leest u hier.
* Uitspraak in het proces tegen de journalisten van de Cumhuriyet in Turkije:
Akın Atalay: 7 jaar + 3 maanden + 15 dagen
Orhan Erinç: 6 jaar + 3 maanden
Bülent Utku: 4 jaar + 6 maanden
Murat Sabuncu: 7 jaar + 6 maanden
Kadri Gürsel: 2 jaar + 6 maanden
Güray Öz: 3 jaar + 9 maanden
Önder Çelik: 3 jaar + 9 maanden
Musa Kart: 3 jaar + 9 maanden
Hakan Kara: 3 jaar + 9 maanden
Mustafa Kemal Güngör: 3 jaar+ 9 maanden
Aydın Engin: 7 jaar + 6 maanden
Hikmet Çetinkaya: 6 jaar + 3 maanden
Ahmet Şık: 7 jaar + 6 maanden
Emre İper: 3 jaar + 1 maande + 15 dagen

Allen zijn in voorlopige vrijheid gesteld, maar mogen het land niet verlaten. Ze zullen in beroep gaan bij het Hoger Gerechtshof, hetgeen nog maanden, zo niet jaren, kan duren. Turhan Günay, Günseli Özaltay en Bülent Yener zijn vrijgesproken.
De zaken van en Can Dündar en İlhan Tanır worden separaat behandeld. Lees hier verder.
* De eerste officiële reactie van de hoofdredacteur van de Cumhuriyet, Murat Sabuncu, op de uitspraak:
“They handed down a seven and a half year penalty. Let them know that I will not stoop to fear. I will stay in this country and I will conduct journalism with courage from now on just as until today. No verdict can kill my love of the country and profession.”
* De verklaring naar aanleiding van de veroordelingen in het Cumhuriyet-proces is mede namens PEN Nederland naar de Raad van Europa en de lidstaten gezonden. Zie hier.

Thailand

* Mede dankzij internationale druk is de aanklacht van de militaire rechtbank tegen de vijfentachtigjarige Thaise schrijver en activist Sulak Sivaraksa ingetrokken. Lees hier verder.

Iran

* De situatie in Iran is zorgwekkend: mensen en mensenrechten zijn daar in levensgevaar. Lees hier meer.

Filipijnen

* De vergunning van de Filipijnse nieuwssite Rappler is ingetrokken. Oprichtster Maria Ressa en haar 120 medewerkers waren al langer slachtoffer van president Duterte en zijn internettrollen. Ressa zelf kreeg 90 onlinebedreigingen per uur. Lees hier verder.

China

* WAAR IS GUI MINHAI? Weet u het nog? De Chinese dissident Liu Xiaobo, die de Nobelprijs voor de Vrede heeft gewonnen, overleed vorig jaar in gevangenschap aan leverkanker. Zijn vrouw, Liu Xia, wordt sindsdien nog altijd op een onbekende plaats verborgen gehouden. Op 20 januari jl. is de uitgever Giu Minhai uit de trein gehaald, meegenomen en verdwenen.
De Volkskrant plaatste daarover dit artikel. De verklaring van PEN International vindt u hier.

Ethiopië

* Heel goed nieuws: Eskinder Nega, winnaar van een Oxfam Novib/PEN Award, is na zeven jaar cel vrijgelaten. Lees hier meer.
* Heel slecht nieuws: In Ethiopië blijven de beloofde hervormingen uit. Met als gevolg dat Eskinder Nega opnieuw is gearresteerd tijdens een bijeenkomst met collega-bloggers en journalisten. In januari dit jaar kreeg Nega de Oxfam Novib/PEN Award, door zijn vrouw voor hem in ontvangst genomen.

Mexico

* In Mexico is wederom een journalist met de dood bedreigd, omdat hij zijn onderzoekswerk deed. Hopelijk kan de wereldwijde actie van Amnesty International voorkomen dat hij vermoord wordt.

Rusland en Oekraïne

* Op 26 februari 2018 vroegen PEN-centra wereldwijd aandacht voor Oleg Sentsov, de Oekraïense filmmaker en pro-Oekraïene activist die is veroordeeld tot 20 jaar strafkolonie in Siberië. Voorzitter Vonne van de Meer van PEN Nederland schreef over hem op onze website en in De Volkskrant.
* Journalist Fikret Huseynli vluchtte tien jaar geleden uit Azerbeidzjan naar Nederland, kreeg een vluchtelingenstatus en een Nederlands paspoort, en wordt nu vastgehouden in Oekraïne. Hij vreest, na eerdere mishandelingen, voor zijn leven. Leest u hier en hier verder.

Slowakije

* Jan Kuciak: een journalist van 27 jaar, is samen met zijn vriendin doodgeschoten tijdens onderzoek naar belastingfraude. In De Volkskrant stond dit portret over Kuciak.
* Het Europese parlement stuurde meteen een delegatie naar Slowakije om de moord op Ján Kuciak en zijn vriendin te onderzoeken. Zie daarover dit artikel.

El Salvador

* Na 36 jaar werd aangifte gedaan wegens moord op vier IKON-journalisten. Lees hier verder.

Israël en Palestina

* Het beroep van journalist is zo langzamerhand in veel delen van de wereld levensgevaarlijk geworden. In het grensgebied tussen Gaza en Israël vielen tientallen doden en duizenden gewonden. Onder de doden was de Palestijnse journalist Yasser Murtaja. Murtaja kreeg een kogel in zijn buik en stierf later diezelfde dag. Nog zeker vijf andere Palestijnse journalisten liepen, ondanks hun duidelijke herkenbaarheid, schotwonden op.

Malta

* Zes maanden geleden werd de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia vermoord. Nog altijd is er geen grondig en onafhankelijk onderzoek verricht naar de motieven van haar moord, laat staan naar haar moordenaar(s). Wel worden intussen andere journalisten, onder wie ook haar zoon, voor de rechter gedaagd en bedreigd met de dood. PEN International schreef een Open Brief aan de Europese Commissie, ondertekend door honderden schrijvers en PEN-centra over de hele wereld. Zie daarvoor hier.
* Intussen in Nederland: Culturele Hoofdstad Leeuwarden waagt zich niet aan protest na moord op journaliste op Malta: ‘Het wordt nu superpolitiek en daar branden we onze vingers liever niet aan.’ Artikelen, verklaringen en reacties naar aanleiding hiervan vindt u hieronder:
I. een artikel op Blendle.
II. Vonne van der Meer, voorzitter van PEN Nederland, te gast in de talkshow van LF2018, ‘Iepen Up’, in Leeuwarden. Ze gaat in gesprek met Tjeerd van Bekkum over de brief van PEN International en zijn weigering zich uit te spreken over het uitblijven van het onderzoek naar de dood van de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia. Zie daarover dit artikel.
III. Met toestemming van de Dichter fan Fryslân, Eeltsje Hettinga, publiceerden wij zijn ‘Maltese gedicht’ in drie talen: Fries, Nederlands en Engels. Zie hier en hier.
IV. ‘Vrijheid van meningsuiting bescherm je niet in stilte en neutraliteit (… ) Dus draag de titel Culturele Hoofdstad van Europa met verve.’ Hier vindt u een mooie samenvatting van een bewogen week door LF2018-programmamakers Matthea de Jong en Chris Keulemans, in de Leeuwarder Courant.
V. Tragedie op Malta: Vonne van der meer over de moord op Daphne Caruana Galizia en de woede van haar drie zonen, in De Volkskrant.
VI. Dit artikel in De Tijd (let op: via Blendle) geeft een overzicht van de onthullingen die 45 journalisten van 18 Europese media de voorbije dagen brachten met The Daphne Project, zes maanden na de moord op de Maltese onderzoeksjournaliste en politieke commentator Daphne Caruana Galizia.

Overige activiteiten en wetenswaardigheden

Oxfam Novib/PEN Awards 2018 uitgereikt op Winternachten Festival

* Het verslag dat Vonne van der Meer schreef over de uitreiking vindt u hier.
* In aanvulling op voorgaand verslag van Vonne van der Meer, vindt u hier de volledige tekst van het dankwoord van een van de winnaars, Milagros Socorro.
* Schrijver Mohsin Hamid publiceerde zijn PEN International ‘Free the Word!-speech’, die hij uitsprak tijdens de openingsavond van het Winternachten festival 2018, als opiniestuk in The Guardian. Hamid’s speech, een pleidooi voor onzuiverheid, vindt u hier.

Free Press Unlimited

* SAMEN BOUWEN WE EEN BEWEGING: Stop het geweld tegen journalisten! Wat begon als een klein initiatief, is uitgegroeid tot een beweging. Meer dan 60 media hebben zich bijgevoegd, solidair getoond en gecommitteerd aan het tegengaan van geweld tegen journalisten. Misdaden tegen journalisten vormen tegenwoordig het grootste gevaar voor persvrijheid en toegang tot informatie. Want zonder journalisten, is er geen nieuws. Het manifest ‘Bescherm journalisten’ is hier te ondertekenen.

Internationale Moedertaaldag: 21 februari 2018

* Op de website van PEN Nederland was er speciale aandacht voor een van de Koerdische talen die in Turkije wordt gesproken, Kirmançe. Zie hier.

Internationale Vrouwendag: 8 maart 2018

* PEN International publiceerde haar Vrouwenmanifest dat unaniem werd aangenomen op het internationale PEN-congres in Liviv in 2017.
“The first and founding principle of the PEN Charter asserts that ‘literature knows no frontiers’. These frontiers were traditionally thought of as borders between countries and peoples. For many women in the world – and for almost all women until relatively recently – the first, and the last and perhaps the most powerful frontier was the door of the house she lived in: her parents’ or her husband’s home.” Leest u hier verder.

Overleden

* In de eerste helft van 2018 overleden tot ons grote verdriet twee bijzondere leden: dichter Menno Wigman en schrijfster Renate Dorrestein. Het in memoriam van Wigman vindt u hier, dat van Dorrestein hier.