Oxfam Novib/PEN Awards 2018 uitgereikt op Winternachten Festival

Door Vonne van der Meer

De storm was nog niet uitgeraasd toen afgelopen donderdagavond in Den Haag Winternachten 2018 begon. Joost Baars opende de avond met een reeks gedichten uit zijn debuutbundel Binnenplaats:

ach, ganzen van de flevopolder,
wat maakt het jullie uit,

dat onderscheid tussen natuur en cultuur?
jullie strijken neer waar water en ruimte is,

wanen je in gakken onbespied door hen
die in metalen lichamen over de dijk voorbijrazen

[…]

Het waren de enige Nederlandse woorden die zouden klinken. De rest van de avond werd er in het Theater aan het Spui uitsluitend Engels gesproken. Dat kan ook niet anders, Winternachten is een internationaal festival waar tachtig schrijvers uit de hele wereld optreden. Maar zo’n Engelstalige openingsavond heeft als nadeel dat sprekers zich al te vaak in algemenere bewoordingen uitdrukken dan ze in hun eigen taal zouden doen. In korte tijd trok het wereldleed voorbij, in een lange stoet van droeve woorden. Ik ving het begrip global identity crisis op. En dat het de taak van de schrijver was daar woorden aan te geven. Deze schrijver werd daar beurtelings opstandig en balorig van.

Totdat Mohsin Hamid, opgegroeid in de Verenigde Staten en Pakistan, het podium betrad. Zijn lezing cirkelde rond het begrip zuiverheid. En wat de gevolgen zijn van een obsessie voor zuiverheid: het verlangen een land, volk, tradities koste wat kost vrij van vreemde elementen te houden. In wat een pleidooi voor onzuiverheid werd, gebruikte hij de metafoor van het ontstaan van het leven: een kind komt voort uit een vermenging van twee bij uitstek andersoortige elementen. Het is geen afsplitsing van een onverdund, zuiver, stukje van jezelf. Wanneer we lezen, vervolgde hij, vindt er ook een vermenging plaats. Ik, de lezer, stel me open voor de ideeën van een ander. Daaruit ontstaan in mijn hoofd weer nieuwe gedachten, die ik niet gehad zou hebben als ik veilig binnen de grenzen van mijn eigen denkwereld was gebleven. Creativiteit, stelde Hamid, is altijd het gevolg van onzuiverheid. De lezing zelf leverde het bewijs. Terwijl ik naar hem luisterde tuimelde ik van de ene gedachte in de andere: inspiratie van het onzuiverste water.

De Oxfam Novib/PEN Awards gingen dit jaar naar de Ethiopische blogger en journalist Eskinder Nega en de Venezolaanse schrijver en journaliste Milagros Socorro. Nega kon de prijs niet in ontvangst nemen. Hij zit een gevangenisstraf uit van maar liefst achttien jaar; Margot Dijkgraaf las zijn bewogen dankbrief voor. Hij mist zijn zoon die opgroeit zonder vader. Maar, stond Nega nu voor de keuze, dan zou hij weer en even kritisch over zijn regering schrijven.

Milagros Socorro was er wel. Voordat Eelco Bosch van Rosenthal het PEN-gesprek met haar voerde, stelde Margot Dijkgraaf hem twee vragen: waarom hij lid van PEN was geworden? En waarom dit belangrijk voor hem was? Zonder de prijswinnaars expliciet te noemen, eerde hij hen in zijn antwoord: ‘Omdat ik hier alle vragen kan stellen die ik wil. En aan het eind van een dag naar huis rijd en mijn kinderen zie.’

Milagros Socorro wilde in het gesprek met Bosch van Rosenthal de problemen in haar land – censuur, armoede – niet onbesproken laten. Maar ze vond het tegelijk te pijnlijk om voorbeelden te geven. Het is, zei ze, alsof ik jou, een gentleman, vraag de eens zo mooie Helena van Troje te beschrijven, nu ze arm en gebrekkig is. Tactvol bracht de interviewer haar ertoe toch te doen waar schrijvers het best in zijn: een verhaal vertellen.

Ze klaarde op. Gretig en met veel armgebaren vertelde ze over het fenomeen ‘bustelevisie’. Wat dat is? Nou, ik bijvoorbeeld, als journalist, stap in een bus met onder mijn arm een kartonnen doos zonder bodem. Een brede lijst van karton. En daar steek ik mijn hoofd dan in. Tijdens de busrit – hobbel, hobbel – lees ik luid en duidelijk alle berichten voor die ik in de krant niet kan opschrijven. Dat is bustelevisie.

Vitaler kon deze winteravond niet eindigen.

___

De Oxfam Novib/Pen Awards for Freedom of Expression worden jaarlijks uitgereikt aan auteurs (schrijvers, journalisten, bloggers) die vervolgd worden om wat ze schrijven, maar ondanks de tegenwerking en consequenties daarmee niet ophouden.

De geciteerde dichtregels uit het gedicht van Joost Baars komen uit de bundel Binnenplaats, verschenen bij uitgeverij Van Oorschot. De lezing van Mohsin Hamid zal donderdag 25 januari in The Guardian staan.