In de geest van Narges Mohammadi
Stel je eens voor hoe het zou zijn om een groot deel van je volwassen leven in de gevangenis door te brengen. Voor velen blijft dat een hypothetisch scenario, maar voor Narges Mohammadi is het harde realiteit. Deze Iraanse schrijver en mensenrechtenactivist werd sinds 1998 maar liefst dertien keer gearresteerd en veroordeeld tot lange gevangenisstraffen, vaak zonder proces. Haar enige ‘misdaad’ is dat ze weigert te zwijgen. Ze heeft haar levensmissie gemaakt van de strijd tegen de onderdrukking van vrouwen en minderheidsgroepen, en voor mensenrechten, vrijheid en democratie. Als gevolg van haar strijd kreeg ze meer dan 31 jaar gevangenisstraf opgelegd. Op het moment van schrijven zit ze vast in de Evin-gevangenis in Teheran, samen met andere politieke gevangenen.
Als erkenning voor haar strijd ontving Narges Mohammadi vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede. Uiteraard zat ze op dat moment in de gevangenis en kon ze de prijs niet persoonlijk in ontvangst nemen. En uiteraard reageerde het Iraanse regime furieus op de toekenning. Want die Nobelprijs erkende niet alleen het werk van Mohammadi,
maar ook dat van honderdduizenden andere moedige vrouwen in Iran (en elders) die hun stem laten horen, ondanks de onderdrukking en intimidatie van de overheid.
De Nobelprijs voor de Vrede, net als andere internationale erkenningen, biedt morele steun aan het werk van Mohammadi en aan andere verdedigers van het vrije woord in Iran. PEN Nederland wil bijdragen aan deze morele steun, en daarom beschouw ik het als een grote eer dat ik namens PEN Nederland het komende jaar als ambassadeur van Narges Mohammadi in Nederland mag optreden.
In de eerste plaats omdat de moed van Mohammadi me nederig maakt. Ik ben dankbaar dat ik in Nederland woon, waar ik zonder angst mijn visie op een rechtvaardige samenleving kan uitdragen. Maar ik ben me er ook van bewust dat Mohammadi’s moed voor mij en velen van ons een spiegel mag zijn. Veel verworvenheden in onze samenleving, zoals de vrijheid van meningsuiting en geloof, worden als vanzelfsprekend beschouwd. Te vaak vergeten we hoeveel strijd er is gevoerd om deze vrijheden te verwerven. En te vaak blijven we blind voor hoe deze verworvenheden ook hier worden aangevallen.
Mohammadi is een onverzettelijke strijder die niet zwicht voor intimidatie of coöptatie door het regime. In de gevangenis kreeg ze herhaaldelijk van een agent te horen dat ze zou worden vrijgelaten als ze haar werk bij Defenders of Human Rights Center zou opgeven. Via dez
e organisatie strijdt Mohammadi al jaren tegen de doodstraf in Iran. Maar Mohammadi weigerde op het aanbod in te gaan. Ze kreeg meerdere keren de kans om het land te verlaten, zoals haar man en haar twee kinderen dat deden. Maar Mohammadi wist dat haar stem in ballingschap niet dezelfde weerklank zou vinden. Dus bleef ze in Iran, wetend dat ze waarschijnlijk de rest van haar leven in de gevangenis zou doorbrengen. Maar ook vanuit de gevangenis blijft ze opkomen voor vrouwenrechten en de afschaffing van de doodstraf. Als gevolg van haar strijd vanuit de gevangenis werd ze geïsoleerd van haar familie en verloor ze het recht om te bellen met haar twee kinderen, die sinds 2015 in Frankrijk bij hun vader wonen.
In de vele analyses over Mohammadi en haar werk wordt zij vaak afgeschilderd als een onoverwinnelijke activist, een superheldin die ondanks zware repressie trouw blijft aan haar waarden en de waarheid blijft spreken tegen een onderdrukkend regime. En in veel opzichten klopt dit beeld.
Velen van ons zouden niet de mentale en fysieke kracht hebben om de aanhoudingen, straffen en intimidatie die zij ondergaat te doorstaan. Maar het feit dat Mohammadi erin slaagt om bovenmenselijke moed te tonen, mag ons er niet van weerhouden haar te zien voor wie ze is: een moeder, een echtgenote, een zus, een dochter – een mens van vlees en bloed. Ja, een mens die ook kan breken. Dat verklaart waarom zij in gevangenschap lijdt aan ernstige gezondheidsproblemen, waaronder een neurologische aandoening die tijdelijke verlamming kan veroorzaken, longproblemen en cardiovasculaire klachten. Terwijl ik dit schrijf, maakt haar familie zich zorgen over de verslechtering van haar gezondheid in de gevangenis. Men vermoedt dat het regime haar op deze manier wil elimineren.
Niet te vergeten is de persoonlijke prijs van de isolatie van haar kinderen en haar man. Mohammadi beschrijft het verlangen naar haar kinderen als een ongeneeslijke en onbeschrijfelijke vorm van lijden.
Over de prijs die zij en andere vrouwen betalen voor hun strijd voor rechtvaardigheid maakte Mohammadi een documentaire en een boek, geti
teld ‘White Torture’. Daarin vertelt ze haar eigen ervaring en die van twaalf andere vrouwen die psychologische marteling hebben ondergaan. Deze zogenaamde ‘white torture’ laat geen fysieke sporen achter, maar is psychologisch verwoestend, zoals het onthouden van zintuiglijke stimulatie en langdurige isolatie. Dit breekt het bewustzijn en de identiteit van gevangenen af. Het doel van deze marteling is niet alleen informatie vergaren, maar vooral het individu breken, hun overtuigingen en daden laten herroepen. De gevolgen voor lichaam en geest zijn immens. Gevangenen ervaren hallucinaties, verstoorde slaapritmes en neurologische schade door de ontregeling van dag en nacht.
Het erkennen van de kwetsbaarheid en menselijkheid van Mohammadi zou een bron van hoop moeten zijn. In haar strijd laat ze zien dat wij, gewone, kwetsbare mensen, in staat zijn tot moedige daden. Dat toont ze ook met ‘White Torture, een boek over gewone, kwetsbare vrouwen die ondanks heftige psychologische marteling hun geloof in liefde en rechtvaardigheid behouden.
Over haar gevangenschap zei Mohammadi ooit:”Wat me op de been houdt in deze gevangenis, terwijl mijn lichaam gekneusd en verwond is, is mijn liefde voor de eerbare, maar gekwelde mensen van dit land, en mijn idealen van gerechtigheid en vrijheid. Om het onschuldige bloed dat zo wreed is vergoten te eren, beloof ik de waarheid te spreken, tirannie te trotseren en de onderdrukten te verdedigen tot mijn laatste adem.”
Het zijn woorden die velen, mannen en vrouwen, in Iran en elders blijven inspireren. Ik hoop dat haar woorden ook in Nederland resoneren. Met haar werk heeft ze ervoor gekozen om de waarheid te spreken tegen de onderdrukkende macht. En ik hoop dat wij allemaal in haar
voetsporen treden – niet alleen door op te komen voor mensen elders in de wereld die worden onderdrukt, maar door ons hier uit te spreken tegen onrecht en onderdrukking. En onze overden hier verantwoordelijk te houden voor hun medeplichtigheid aan mensenrechtenschendingen aan de rand van fort Europa en elders in de wereld.
Want de wereld staat in brand, en het is aan ons om op te staan en het vuur te doven. Het is aan ons om op te staan en onze stem te laten horen. In de geest van Mohammadi.
Kiza Magendane
Fotograaf: Judith Fokker
Kiza Magendane is schrijver, strategisch adviseur en beleidsondernemer. Hij zet zich in voor een inclusieve en rechtvaardige samenleving, waarin medemenselijkheid centraal staat. Hij is oprichter van Progressief Café, de onafhankelijke denktank voor Progressief Nederland, en van De Nieuwe Kamer, een initiatief dat een veilige ruimte biedt voor debat. In 2021 kwam zijn boek ‘Met Nederland in Therapie’ uit. Hij is columnist en essayist voor NRC en andere toonaangevende media.
Narges Mohammadi is een Iraans schrijver, journalist en verdediger van mensenrechten. Zij zit gevangen sinds 16 november 2021. Mohammadi is als 14 jaar lang het doelwit van de Iraanse autoriteiten en heeft meermaals gevangen gezeten vanwege aanklachten als ‘propaganda tegen de staat’ en ‘smaad’. Haar familie denkt dat haar recente veroordelingen vergelding zijn voor het verschijnen van haar boek, White Torture, waarin ze verslag doet van de ervaringen van 13 gevangengenomen Iraanse vrouwen. Ze opent het boek met de volgende zin: ‘Ik schrijf dit voorwoord in de laatste uren van mijn medisch verlof. Zeer binnenkort zal ik gedwongen worden terug te keren naar mijn gevangenis… Deze keer werd ik schuldig bevonden vanwege het boek dat jij nu in je handen hebt.’ In december 2022 kreeg Mohammadi de RSF Prize for Courage vanwege haar onvermoeibare strijd voor persvrijheid en mensenrechten. In 2023 won zij de Nobelprijs voor de Vrede. In 2024 is de Free Narges Coalition opgericht, geleid door de Narges Mohammadi Foundation, PEN America, Reporters Without Borders (RSF) en Front Line Defenders.
