Politiek gevangene Dmitriy Vasylets vrijgelaten

Dit is niet het einde van het verhaal. Toch heb ik juichend het bericht doorgestuurd dat ik woensdag 21 februari van Kateryna Vasylets ontving. Bijna een jaar geleden deed de in Amsterdam wonende Oekraïense een beroep op PEN Nederland. Het ging over haar broer, Dmitriy, een jonge televisiejournalist die op dat moment al anderhalf jaar – zonder uitzicht op een proces – gevangen zat. In juli 2014 ging hij voor een aantal dagen naar Donetsk, naar zijn zeggen om journalistieke redenen, hij wilde een reportage maken waarin de oorlog van beide kanten werd belicht.

Hij kreeg de juiste mensen niet te spreken en keerde snel huiswaarts. Ander half jaar daarna werd hij naar aanleiding van dit bezoek gearresteerd. De beschuldiging luidde: samenwerking met Novorossiya TV, dat uitzendt vanuit Donetsk. Vasylets was daar niet alleen maar met een bevriende ICT’er. De mannen werden op dezelfde dag gearresteerd. Vasylets ontkent iedere vorm van betrokkenheid bij de televisiezender.

Op het PEN-congres vorig voorjaar in Lillehammer hebben wij de zaak, op verzoek van Vasylets zus, aangekaart bij zowel PEN Oekraïne als PEN International. Dat klinkt eenvoudiger dan het was. PEN is weliswaar een internationale organisatie, die hoopt dat alle afdelingen zich eensgezind achter de goede zaak scharen, maar soms lukt dat niet, is het verschil in visie domweg te groot.
De meeste Oekraïners begrepen niet dat wij ons wilde inzetten voor een journalist die dan misschien geen geweld had gebruikt, maar in hun ogen de verkeerde kant koos. Dat Vasylets in zijn berichtgeving probeert evenveel aandacht aan de Oekraïense als aan de Russische kant van de zaak te besteden, maakt hem in hun ogen niet minder verdacht. Naast een oorlog is er een propagandaoorlog met Rusland gaande. Wie de vijand aan het woord laat is een landverrader.

Als mijn geschiedenis zo verweven was met het grote buurland Rusland, zou ik het misschien ook niet voor Vasylets opnemen. En net als zij zeggen dat niet kiezen ook een keuze is; wat Vasylets nastreeft – de zaak van twee kanten belichten – is naïef, lichtzinnig en zelfs gevaarlijk. Dit is geen tijd voor nuances, als dat alle geluiden gehoord moeten kunnen worden. De hond van de buurman blaft al luid genoeg – en bijt bovendien – waarom zijn geblaf nog eens versterken door een microfoon onder zijn snuit te houden?

Maar afstand kan ook een voordeel zijn. Van een afstand zagen wij een jonge man die geen moord had gepleegd, geen geweld had gebruikt, niet in wapens handelde. En toch zat hij nog steeds achter de tralies.

Anderhalf jaar gevangenschap waren er inmiddels twee geworden toen het internationale PEN-congres in Lviv gehouden werd. Het leek ons dé kans om deze zaak opnieuw onder de aandacht te brengen. Waarom had hij nog altijd geen proces gekregen?

Twee weken na het congres kwam het lang verhoopte proces er alsnog. En werden Vasylets en zijn collega tot negen jaar cel veroordeeld. Als ik dit aan iemand probeerde uit te leggen, voegde ik er onmiddellijk aan toe waar Vasylets niet van beschuldigd werd. Niet van een dubbele moord dus, het leggen van een bom op een station, en ook is hij geen serieverkrachter. Ik ontdekte dat als er zoiets krankzinnigs gebeurt, je ook even aan je eigen verstand begint te twijfelen. Zie ik iets niet? Heb ik me voor een heel fout karretje laten spannen? Om al gauw te beseffen: deze straf staat in geen verhouding tot waar de man van beschuldigd wordt. Ik laat me niet gek maken – ook niet als de spellingcorrectie op mijn computer visfilet aangeeft terwijl ik Vasylets intik.

Vijftig Europarlementariërs tekenden een maand geleden een petitie ter verdediging van Vasylets. Op wiens initiatief dit is gebeurd weet ik niet, maar wij konden dit waardevolle document op onze beurt weer verspreiden. Of dit document invloed gehad heeft, of stille diplomatie de doorslag gaf of van alles wat, kan ik niet zeggen. Maar gisteren, toen het beroep van hun zaak diende, konden Vasylets en zijn kompaan de gevangenis in Kiev eindelijk verlaten. Ze zijn nu thuis, bij hun families. In afwachting van een nieuw proces hebben ze huisarrest.

Zoals gezegd: het verhaal is nog niet afgelopen. Ik zou het graag vandaag nog naar een bevredigender, mooier einde, willen schrijven. Misschien schrijft het slot zichzelf, binnenkort.

Vonne van der Meer