WiPC verslag International PEN Congres

‘Every regime is afraid of the free word’

(Verslag door Job Degenaar)

Woord vooraf
De WiPC-bijeenkomsten zijn vertrouwelijk. Voor dit verslag betekent het dat er geen foto’s van gemaakt worden, sommige namen niet worden genoemd als dit de veiligheid van de betrokkenen in gevaar brengt en sommige onderwerpen niet nader gespecificeerd. Onderwerpen lopen soms tijdens de sessies door elkaar. In het onderstaande heb ik getracht de feiten zoveel mogelijk bij elkaar te groeperen.

Zondag 9 september, 18.00-20.00 uur, extra bijeenkomst over Noord-Korea
Op zondagavond was er, al in juli aangezwengeld door German Speaking Writers Abroad en PEN Nederland, in het befaamde Harpa-congresgebouw een speciale eerste bijeenkomst over Noord-Korea, met als doel nader de mogelijkheden te bekijken tot eventuele acties m.b.t. de mensenrechten in Noord-Korea. Aanwezig waren de North Korean PEN-in-exile, South Korean PEN Centre, Japanese PEN Centre, enkele afgevaardigden van WiPC International en ik.
Een probleem is dat er in Noord-Korea nauwelijks concrete feiten bekend zijn. Er zouden levenslang tussen de 150.000 en 200.000 mensen in concentratiekampen verblijven. De hongersnood heeft de afgelopen jaren meer dan 10.000 slachtoffers gemaakt. Het wordt moeilijk om exact te weten te komen of er dissidente schrijvers zijn, wat hun aantallen zijn en waar ze zijn opgeborgen.
Er zijn talloze gruwelijke verhalen door gevluchte Noord-Koreanen verteld, maar ze zijn moeilijk te toetsen zolang Noord-Korea één groot concentratiekamp is, bestierd door één familie met een groot machtsapparaat, een immense veiligheidsdienst en een sterke politie- en legermacht. Er moeten namen bekend zijn en een case moet door twee onafhankelijke bronnen bevestigd worden. Het enige wat nu gedaan kan worden, is wereldwijd aandacht te vragen, contact te zoeken met andere mensenrechtenorganisaties en de regering van Noord-Korea erop te wijzen dat de mensenrechten geëerbiedigd moeten worden, anders handelt het land in strijd met de Universal Declaration of Human Rights (dat mede door Noord-Korea ondertekend is). Belangrijk is ook dat Noord-Koreaanse literatuur over de onmenselijke situatie daar, gepubliceerd en vertaald wordt.
Op uitnodiging en kosten van de Zuid-Koreaanse PEN reis ik eind oktober naar Seoul om een lezing te geven over de mensenrechten in Noord-Korea en een driedaagse seminar bij te wonen over dit onderwerp.

Maandag 9 september 09.00-16.30
Opening van de vergadering door de voorzitter Marian Botsford Fraseri


Ales Byalyatski – voor wie de Empty Chair was gereserveerd

Traditiegetrouw heet de voorzitter van het WiPC International, Marian Botsford Fraser, ons welkom.
Ann Harrison, die Sara Whyatt opvolgt, wordt als nieuwe ‘programme director’ voorgesteld. De voorzitter wijst op de Empty Chair, die bedoeld is voor een schrijver die ten onrechte lange tijd vervolgd wordt en/of gevangen zit. Tijdens dit congres is die voor Ales Byalyatski, een Wit-Russische schrijver en mensenrechtenactivist, oprichter van mensenrechtenorganisatie Vyasna, die op 24 januari 2012 4½ jaar gevangenisstraf kreeg toegewezen wegens vermeende belastingfraude. Alom wordt aangenomen dat het proces door politieke motieven bepaald is. Hij steunde vervolgde oppositieleden die kritiek hadden op president Alexander Lukashenko. Byalyatski is overgebracht naar een werkkamp in het oosten des lands.

Notulen WiPC-bijeenkomsten PEN-congres 2012
De notulen van de WiPC-vergaderingen in het PEN Congres van 2012, gehouden in Zuid-Korea, worden gearresteerd.

Discussie over uitgangspunten bij de gevolgde en te volgen campagnes: strategieën, technieken
De Rapid Action Networks en campagnes worden onder de loep genomen: hoe werken we, wat doen we, wat zijn de beperkingen?
Waar leg je bij je acties de nadruk: bij de Honorary Members, de schrijvers in de gevangenis en/of hun familie, of stel je jezelf een algemener doel, bijvoorbeeld de wet proberen te veranderen? Beide kanten, de algemene en specifieke, moeten aan bod komen. Een probleem is dat wij willen dat de rechtsgang, inclusief de rechters, in een land onafhankelijk is van de regering. Als wij diezelfde regering vragen om inmenging, is dat in tegenspraak met dit democratisch principe.
De caselists zijn in 2012 en 2013 voor 36 procent gerelateerd aan digitale media. Het betreft vooral blogging op internet. Op de caselist komen gewelddadige schrijvers niet voor. Dat is de reden waarom Nelson Mandela destijds geen ‘case’ was voor de PEN.
Larry Siems (American PEN Center) benadrukt de verschillen tussen onderlinge centra. Sommige centra komen alleen voor de problemen in hun eigen land op; andere, zoals wij, voor andere landen. Bij de PEN-acties is de verticale lijn (PEN-centrum + bestuur PEN International) zonneklaar, maar de horizontale lijnen, de contacten onderling tussen de PEN-centra, niet.
Siems toont zich ook kritisch over zijn land m.b.t. opvang van gevluchte Irakezen: die schiet ernstig tekort, hoewel de VS zelf de oorlog begonnen zijn.
De black spots op dit moment zijn vooral Noord-Korea en Eritrea. Eugene Schoulgin (International Board) wijst terecht op het feit dat er meer dan één onafhankelijke bron als uitgangspunt moet dienen, wil een case nader onderzocht worden. Dat maakt actie in dit soort gesloten landen moeilijk.
Sarah Clarke legt uit wat de Universal Periodic Reviews van de Verenigde Naties behelst. VN-staten moeten voldoen aan de verplichtingen op het gebied van de mensenrechten en worden geregeld getoetst. In oktober worden onder meer China, Mexico en Nigeria kritisch beoordeeld.

Situaties in enkele landen

Verenigde Staten
Een zeer ongebruikelijke situatie heeft zich voorgedaan bij de ‘Wikileaks-affaire’: de Amerikaan Edward Snowden zoekt asiel in Rusland en beroept zich daarbij op de vrijheid van meningsuiting.

Turkije
De slechte mensenrechtensituatie en censuur in Turkije gaan onverminderd door. De pers wordt gecontroleerd door de politie. De Turkse PEN is fysiek aanwezig in Turkije, wat een sterke troef is bij schendingen daar van mensenrechten. Zo kan constante pressie van binnen het land worden uitgeoefend. Dr. Ragip Zarakolu en professor Büsra Ersanli (hun cases zijn eerder op de website en in verslagen uitvoerig aan de orde geweest) zijn vrij, maar hun processen gaan door en vele andere schrijvers zitten nog vast. Artikel 301 van de Turkse Wetboek van Strafrecht, dat het degradereren van Turkije (‘insulting turkishness’) strafbaar stelt, en de recente anti-terrorisme-wet worden oneigenlijk gebruikt. Belangrijk is daarbij niet zozeer wat iemand zegt, maar vooral wie het zegt.
De gebeurtenissen op het Taximplein in Istanboel waren volgens een afgevaardigde van de Turkse PEN aanvankelijk niet politiek bepaald: er ontstond een protest over het feit dat er bomen gekapt zouden worden. Op de tweede en derde dag kwamen er steeds meer demonstranten bij. De overheid blokkeerde bruggen en wegen en hield alle transportverkeer tegen. Op de vierde dag kwam de politie met tanks, gas, waterkanonnen en vuurwapens, met het doel angst te creëren. Toen ontstonden er in andere steden ook protesten. Deze protesten toonden vooral een ‘lifestyle’. De politie ontruimde het park. Na een maand waren er 6 doden, 11 mensen die blind waren geworden en hadden ruim 10.000 mensen een longziekte. De politie werd geprezen. De eerste drie dagen werden er documentaires over penquins op de staatstelevisie uitgezonden. Er was geen enkele informatie over de spanningen.

China
Een afgevaardigde van het Independent Chinese PEN Centre bericht over Shi Tao’s vervroegde vrijlating. Goed gedrag wordt door de Chinese regering beloond en daarmee wordt goede sier gemaakt: “He is just a toy for their power”. Liu Xiaobo en zo’n vijftig anderen zitten nog steeds vast. Tien schrijvers hebben China niet mogen verlaten i.v.m. dit PEN Congres.
De officiële Chinese PEN, die de koers van de partij volgt, is overigens ook aanwezig tijdens het congres, maar is wijselijk afwezig bij de WiPC-bijeenkomsten en bij het stemmen over de resoluties m.b.t. China.

Rusland
De Pussy Riot-zaak komt aan de orde, een week voor een van de twee gevangen bandleden in hongerstaking gaat. Het effect van deze case in de wereld is groot. Op donderdag gaat, nadat een resolutie over deze zaak en over mensenrechten voor homosexuelen is aangenomen, een groot deel van de congresgangers gezamenlijk naar de Russische ambassade in Reykjavik om deze aan de ambassadeur te overhandigen.

Kazachstan
De brievenactie m.b.t. Aaron Atabek, de Kazachstaanse dichter die 18 jaar gevangenisstraf heeft gekregen, waarvan twee in afzondering, (zie uitvoeriger onze website), verloopt wereldwijd heel goed. Atabek schreef een boek waarin kritisch geschreven wordt over president Nursultan Nazarbayev.

Zuid-Amerika
In Latijns Amerika is straffeloosheid (‘impunity’) nog altijd het grootste kwaad. Mexico staat bovenaan waar het gevaar voor journalisten betreft. Volgend jaar is de focus op Brazilië, waar ook steeds meer moorden op journalisten plaatsvinden.

Noord-Korea
Noord-Korea staat voor het eerst op de agenda in het WiPC. In 2014 is er een bookfair in Zuid-Korea. Naar schatting zijn er 5.000 gevangen schrijvers. Vluchtelingen belanden doorgaans in China, dat deze vluchtelingen niet erkent en terugstuurt. Het laat zich raden wat er met hen gebeurt zodra ze terugkomen in Noord-Korea. Gil-won Lee (Zuid-Korea PEN) heeft een ‘in-session-resolution‘ opgesteld waarin opgeroepen wordt de mensenrechten in Noord-Korea te respecteren. Bij het opstellen van een lijst van vervolgde schrijvers zijn twee onafhankelijke bronnen nodig die de gegevens kunnen bevestigen. Dat maakt het erg moeilijk, want vrijwel elke informatie uit het dichte Noord-Korea ontbreekt. Op donderdag wordt de resolutie over de mensenrechten in Noord-Korea, door Gil-won Lee vormgegeven, gepresenteerd: een belangrijke eerste stap om Noord-Korea op de kaart te zetten.

Werkgroepen resoluties
’s Middags wordt de groep in drieën gesplitst en worden de resoluties zorgvuldig bekeken op taalgebruik, fouten, actuele veranderingen enz. Ik kies, vanwege ons speerpuntbeleid in de regio Azië, voor de werkgroep ‘Asia/Pacific and Middle East‘. Helaas verloopt dit onderdeel chaotisch en rumoerig, aangezien de werkgroepen in dezelfde zaal blijven en sommigen menen dat ze zich van microfoons moeten bedienen.
De laatste jaren is het streven de resoluties leesbaarder te maken. Dit is beslist merkbaar. In het verleden bestonden ze uit lange lijsten met namen van gevangen, vervolgde en/of vermoorde schrijvers, geschreven in een zeer formele taal. De nieuwe trend is ‘pithy+eloquent+newsworthy‘, zodat het materiaal ook interessant is voor de media.
In de Assemblee worden twee dagen later alle door het WiPC vervaardigde resoluties aangenomen. Het betreft de volgende landen/gebieden: Rusland, Spanje, Mexico, China, Cuba, Vietnam, Eritrea, Wit-Rusland, Latijns-Amerika (o.a. Mexico, Honduras, Brazilië), Syrië en Tibet.

Dinsdag 10 september, 9.00 -14.00 uur
De dinsdagsessie wordt wederom geopend door Marian Botsford Fraser, voorzitter van International WiPC, die e.e.a. samenvat van wat er maandag aan de orde kwam. John Ralston Saul geeft ons, vrijwilligers, een bemoedigend klopje op de schouders: veel PEN-bestuursleden zijn ‘volonteers, amateurs who do the job, simply because it is the right thing to do‘ en spoort aan daarmee door te gaan. “Every regime”, aldus een voorgelezen brief van een familielid van een niet nader te noemen gevangene, “is afraid of the free word”.
Diverse onderwerpen die maandag aan bod kwamen, komen opnieuw langs. De resterende tijd wordt vooral gebruikt voor discussie en om contacten te leggen voor samenwerking.
Het door ons vervaardigde Aandacht-voor-Azië-materiaal m.b.t. de Chinese dissident Li Bifeng, de Vietnamese schrijver Nguyên Huu Câu en de Tibetaan Tashi Rabten wordt in dank ontvangen door het internationale WiPC-bestuur en door Vietnamese, Tibetaanse en (onafhankelijk) Chinese afgevaardigden.

Slotwoord
De WiPC-bijeenkomsten hier in Reykjavik zijn van groot belang voor een concretere beeldvorming, besluitvorming en strategie-ontwikkeling m.b.t. cases in landen die het niet nauw nemen met de mensenrechten. Een belangrijke extra verdienste is het op de kaart zetten van Noord-Korea.