WiPC-verslag 2020

Veel is veranderd, maar veel blijft ook hetzelfde: het belang van mondiale solidariteit

Zonder overdrijving kan 2020 worden aangemerkt als het jaar van een nieuwe rollback van het vrije woord. Een krappe twee decennia geleden zagen we dat zowel democratisch gekozen regeringen als autoritaire en dictatoriale leiders 9/11 als legitimatie inzetten om fundamentele vrijheden in te perken in de strijd tegen terrorisme. Covid-19 werd in 2020 op een zelfde manier misbruikt om vrijheden in te perken, nu in het belang van de volksgezondheid.

In tal van landen, zoals Turkije, Egypte of Iran, werden criminelen uit gezondheidsoverwegingen vervroegd uit overvolle gevangenissen vrijgelaten. Juist daar was immers een gerede kans op besmetting met covid-19, terwijl politieke gevangenen in hun cel achterbleven. Voor hen geen amnestie, met alle gevaren van dien. In de begindagen van het uitbreken van de pandemie was dat waar WiPC, de Writers in Prison Committee van PEN, zich wereldwijd voor inzette. Aandacht vragen voor het onrechtvaardige lot van juist de gewetensgevangenen die vaak op grond van hele of half gefabriceerde aanklachten waren gearresteerd en op grond van politieke motieven waren veroordeeld. De beslissing om de gevangenispoort voor criminelen te openen en gevangenen als schrijvers, dichters, journalisten en uitgevers aan hun lot over te laten, was even politiek gekleurd.

In de maanden daarna werd het nog grimmiger. In naam van de covid-19 pandemie werden niet enkele fysieke vrijheden ingeperkt – zoals bezoekuren in gevangenissen –, maar ontwikkelde zich tevens een ander mechanisme. In tal van landen werden nieuwe veiligheids- en mediawetten ingevoerd. In naam in het belang van de volksgezondheid, maar in de praktijk om opposanten en vermeende opposanten op grote schaal te kunnen monitoren, hun beperkingen op te leggen of volledig de mond te snoeren door hen vast te zetten en vervolgens angstaanjagend lange celstraffen op te leggen. Staatspropaganda en ‘alternatieve waarheden’, om een term van Trump te lenen, vervingen vaak de onafhankelijke nieuwsstromen.

Ondanks al deze zogenaamd legale beperkingen bleven tal van schrijvers, journalisten, dichters, publicisten en anderen zich verzetten tegen deze nieuwe vormen van censuur. Menigeen kwam daardoor in de problemen. In de maanden die volgden buitelden de voorbeelden daarvan over elkaar heen. Zoals in Afrika. Een paar landen die daar specifiek in beeld waren het afgelopen jaar zijn Oeganda, Zimbabwe, Gambia, Nigeria. In Azië: waaronder China, Hong Kong, Thailand, Cambodja, Myanmar, de Filippijnen. Zuid-Amerika: met zaken in Ecuador, Brazilië, Honduras, Nicaragua, Cuba, Chili en Venezuela. Evenals Europa: ook daar misselijkmakende voorbeelden te over in landen als Turkije, Azerbeidzjan, Malta, Wit-Rusland, Polen, Hongarije. En tot slot de MENA-landen: Egypte, Iran, Bahrein, Yemen, de Verenigde Arabische Emiraten.

Tegelijkertijd werd de kerntaak van PEN: een krachtige stem laten horen in de strijd tegen censuur, in 2020 nog complexer. Zogeheten niet-statelijke actoren bleken even gevaarlijk, soms zelfs nog gevaarlijker te zijn wat betreft de inperking van het vrije woord dan zogeheten statelijke actoren. De vrijheid, het wezen van sociale media, werd in toenemende mate evenzeer misbruikt door onvrije geesten, organisaties en belangen om individuen en groepen te intimideren en monddood te maken. Een gif dat een weg naar zo’n beetje elk land in de wereld heeft weten te vinden.

Zonder twijfel gaat deze problematiek, die onder de kopjes cancel culture, hate speech en fake news worden gerubriceerd, vergaande nieuwe problemen creëren voor de vrijheden waar PEN voor staat. Het zijn onderwerpen, zoveel is duidelijk, die in de komende jaren een belangrijker deel van de agenda van zowel PEN International als PEN Nederland zullen gaan uitmaken. Ola Larsmo, lid van het bestuur van PEN International, verzuchtte op het internationale online jaarcongres eerder deze maand dat het ‘een realistisch risico is dat PEN wel eens zou kunnen bezwijken onder de stijgende last van een alsmaar groeiend aantal zaken dat door een relatief kleine staf moet worden afgehandeld’.

En tegelijkertijd is het duidelijk dat hoeveel er ook veranderd mag zijn als gevolg van covid-19 en ontwikkelingen als cancel culture, hate speech en fake news in 2020, ook veel hetzelfde blijft wat betreft het werk van de Writers in Prison Committee: de kerntaak blijft het belang van mondiale solidariteit.
De tekst op de briefkaart die journalist en dichter Nedim Türfent PEN Nederland dit jaar vanuit de gevangenis in Van, in het verre zuidoosten van Turkije, stuurde, vat dat op een ingetogen en overtuigende wijze samen.
[ ] As long as your solidarity is here, there’s no other choice for pens like mine – apart from speaking freely. [ ]

We blijven u elke eerste maandag van de maand vragen om in actie te komen. Om uw stem te laten horen tegen onrecht waar vakgenoten op tal van plekken in de wereld een te hoge prijs voor betalen. De zaken die we onder uw aandacht brengen vormen slechts een fractie van al die zaken die PEN International met de PEN centra deelt. Over al die andere zaken, ook buiten PEN International om, berichten we op Facebook, we twitteren er over of organiseren debatavonden, schrijven een opiniestuk of een ingezonden brief. Meer nog dan voorheen maken we gebruik van sociale media. En soms verkiezen we het middel van de stille diplomatie. Een mail aan een ambassadeur of een hart onder de riem van een bedreigde journalist in Nederland. Kortom: Veel is veranderd in 2020, maar veel blijft ook hetzelfde.

Froukje Santing (bestuurslid PEN en vertegenwoordiger WiPC)
Amsterdam, 20 november 2020.

Een overzicht van de sirenemails in het afgelopen jaar kunt u hier downloaden.