Waarom Okke Ornstein in dezelfde gevangenis zit als dictator Noriega

Op 16 december jl stond onderstaand artikel van Toine Heijmans in De Volkskrant; PEN heeft het met permissie overgenomen.

Voor een journalist die inmiddels vier weken gevangen zit vanwege zijn journalistieke werk, klinkt Okke Ornstein kalm en onheroïsch. Hij schildert zijn omgeving en zijn zaak zonder opsmuk en vertelt daarmee hoe het abnormale van zijn situatie het normale onderstreept. Journalisten horen niet in de cel vanwege hun journalistieke werk. Hij zegt: ‘Ik voel me van mijn vrijheid beroofd. Dat is een heel vervelend gevoel.’

Okke is opgesloten in het Centro de Rehabilitación el Renacer, zo’n beetje halverwege het Panamakanaal. Het is een terrein met witte barakken, raamloos maar betralied. Zijn straf is 20 maanden voor smaad en laster.

In dezelfde gevangenis is Manuel Noriega opgesloten, de man die van Panama een moorddadige narcostaat maakte en een witwasmachine. Noriega is een oude man, vertelt Okke, met een eigen huisje op het gevangenisterrein en eigen lijfwachten. ‘Hij is heel ziek.’ Zelf deelt hij een barak met vier gedetineerden; ze slapen in stapelbedden en hebben lakens gespannen voor de privacy. Het dak lekt maar het is er niet slecht. De beste omschrijving, zegt hij, is ‘een jeugdherberg die lang geleden gesloten had moeten worden’.
Maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat hij is opgesloten.

We spreken elkaar telefonisch na wat via-viageregel; hij leent een telefoon van iemand en dat nummer kan ik bellen. Het is een bijna zakelijk gesprek. ‘Ik neem het vooral de Panamese overheid kwalijk. Die moet het niet zo ver laten komen. Ik verwacht bescherming, als journalist.’

Okke Ornstein vliegt 15 november van Amsterdam naar Panama-Stad waar hij af en aan woont. De douanier vraagt of hij meekomt naar een kamertje, ‘het leek op een steekproef’. Maar hij wordt overgedragen aan de politie. Het is vanwege een oude zaak. Hij is vier jaar geleden veroordeeld voor smaad en laster aan het adres van twee zakenmannen, de Canadees Monte Friesner en de Nederlander Patrick Visser, die hij op de korrel neemt in zijn blog Bananama Republic. Dat blog heeft een ironische, bij vlagen felle toon, geworteld in onderzoek naar fraude en corruptie.
Er zijn twee landen waar journalisten celstraf kunnen krijgen voor smaad en laster: Venezuela en Panama
Het ‘begon als een soort hobby’, zegt Okke, ‘Panama is een magneet voor delinquenten die hun gang kunnen gaan en politieke steun kopen. Je komt er veel van dat soort volk tegen.’

Er zijn twee landen waar journalisten celstraf kunnen krijgen voor smaad en laster: Venezuela en Panama. Okke wist dat. ‘Maar in de vijftien jaar dat ik hier kom is er niemand voor in de gevangenis gegooid. Meestal loopt het zo’n vaart niet. Ik denkt dat ik niet goed heb opgelet wat ze achter mijn rug aan het bekokstoven waren.’ In Panama hebben de dingen een onzichtbare loop, zegt hij. ‘Tijdens de rechtszaak moest ik op kantoor komen bij de rechter. ‘Maak je geen zorgen’, zei hij, ‘zeg maar hoe we kunnen helpen.’ Dat was gewoon solliciteren naar geld.’

In Nederland zegt zijn dochter Esther: ‘Hij was nooit terug naar Panama gegaan als hij wist wat er boven zijn hoofd hing. Ik ken mijn vader.’

Okke begint na een carrière in de reclame als regisseur van televisieprogramma’s: Taxi, met Maarten Spanjer, Urbania, De Bus. Daarna gaat hij reportages maken, vaak voor de radio, recent op Kos en in een Syrisch vluchtelingenkamp.

‘Ik zoek altijd wel de spannende dingen op.’ Hij komt voor een verhaal naar Panama, wordt verliefd op een Panamese, trouwt en krijgt dochter Aiysha die nu 13 is. ‘Ik ben twee maanden daar en drie maanden in Nederland. Het idee was: nog een paar jaar en dan gaat mijn dochter in Nederland studeren, dan gaan we terug. Maar ik wil hier eigenlijk niet meer wonen.’

Nadat Noriega was verjaagd, werd Panama weer een democratie, serieus genomen door de rest van de wereld. Het is een land dat zweeft op de wolken van buitenlands geld. Bij het sluizencomplex in het Panamakanaal vertelt een spreekstalmeester trots van elk passerend vrachtschip hoeveel het betaalt. 123 duizend dollar (118 duizend euro). 412 duizend dollar. Enkele reis. Een klein, rijk en afhankelijk land met een vijfsterrenhotel van Donald Trump, zeventig verdiepingen boven Panama-Stad.
Het is een land dat zweeft op de wolken van buitenlands geld
‘Voor journalisten is er altijd een soort dreiging’, zegt Okke. ‘Ook omdat je steeds de vraag krijgt: zou je dat nou wel schrijven. Ik schrijf al een tijd niet meer over fraude. Dat is een soort zelfscensuur. Dus het werkt wel.’

Nu is hij een van de 259 journalisten die volgens het Committee to Protect Journalists wereldwijd wegens journalistiek werk zijn opgesloten – een record.

De Nederlandse ambassade doet alles om hem vrij te krijgen, zegt Okke; er ligt een gratieverzoek bij de president. ‘Ik heb het idee dat ik voor de Kerst vrij kom. Maar ook daarna blijft alles anders.’

Toine Heijmans (in Panama)
16 december 2016