Verslag: van de WiPC-bijeenkomsten in Linz

‘With one push you cannot change a lot’

(75ste PEN-congres, 19/20-10-2009)

-door Job Degenaar

Dag 1
Introductie

Op maandagmiddag was de eerste bijeenkomst gepland in het Design Centre. De WiPC-bijeenkomsten hadden, zoals wel vaker, een beetje het karakter van Ditjes en datjes van Donald Duck, hoewel de besproken zaken natuurlijk zeer ernstig waren. Na verwelkoming door Karin Clark (scheidend voorzitter), Cathy McCann (notuliste en onderzoeker) en Sara Whyatt (programm director) ging de tweedaagse, georganiseerd door de Oosterrijkse PEN, van start in het tamelijk koude Linz. Het congres droeg als titel een citaat van Shakespeare: Words, words, nothing but words…? Uiteraard is literatuur meer dan slechts woorden en wereldwijd worden journalisten en intellectuelen vervolgd en bedreigd vanwege hun woorden, wat tijdens deze bijeenkomsten uitvoerig door voorbeelden bekrachtigd werd. Mexico is nog steeds het gevaarlijkste land voor journalisten (de afgelopen jaren zijn er 25 vermoord). De situatie in China is niet verbeterd na de Olympische Spelen. Birma blijft gesloten voor de wereld. In Iran is twee dagen geleden Maziar Bahari vrijgelaten, maar veel schrijvers zitten daar nog vast vanwege hun meningsuiting.

Notulen Bogotá
Vervolgens werden de notulen van het congres in het Colombiaanse Bogotá (september 2008) besproken en goedgekeurd.

Financiën
Ruim 50 procent van het benodigde budget is afkomstig van internationale fondsen als Oxfam Novib. Privé-schenkingen zorgen voor 21 procent van de inkomsten en subsidies van regeringen vormen samen ook 21 procent. Slechts 6 procent komt van eigen centra. PEN Nederland en het Nederlandse PEN Emergency Fund vormen daarop een goede uitzondering.
In 2010 is er 183.000 euro nodig, waarvan nu slechts 96.000 euro gegarandeerd is. Een aantal inkomsten eindigt in 2009 en vanwege de economische crisis zijn subsidieverstrekkers voorzichtiger dan voorheen geworden. Aan de PEN-centra werd gevraagd naar geldverstrekkers uit te kijken en om een eigen financiële bijdrage aan International WiPC te leveren.

Terugblik op Oslo
Na een terugblik op wat er bij de WiPC-bijeenkomsten in Oslo speelde (zie mijn vorige verslag, eerder dit jaar), waaronder de indrukwekkende China-campagne en de religious-defamation-campagne, kwam de steeds belangrijker rol van ICORN ter sprake, die goeddeels het werk van Writers in Exile Network heeft overgenomen. Het Writers in Exile Network bestaat alleen nog ‘op verzoek’. Het congres in Oslo werd door de participanten als zeer positief beoordeeld.

Coöperatie met United Nations Council on Human Rights en IPA
De samenwerking met UNCHR verloopt goed. Ieder aangesloten land, groot of klein, moet verantwoording afleggen over zijn mensenrechtensituatie. Het Universal Periodic Review verschijnt drie keer per jaar. In Nicaragua, Gambia en Afghanistan heeft de UNCHR samenwerking met de overheid bereikt. Ook de WiPC-contacten met IPA (International Publisher’s Association) zijn vruchtbaar. Bij sommige WiPC-cases geeft IPA financiële steun.

Religious Defamation
Gedelegeerde Fawzia (Zwitserse Franstalige PEN) merkte op dat religies elkaar fundamenteel verdedigen om zelf niet bekritiseerd te worden. Er zou een interreligieuze dialoog moeten komen om tot een eensgezinde formulering te komen. De resoluties m.b.t. Turkije namen maar liefst drie jaar in beslag. De definiëring van ‘religious defamation’ leunt nog teveel op de Holocaust. Larry Siems (American PEN) vond het terecht belangrijker dat een issue als resolutie gebracht werd dan dat er gevallen werd over formuleringen en riep op om de islamitische landen te helpen. Daar droegen haat-speeches en misplaatste cartoons niet toe bij. Hij voegde er echter aan toe: ‘Democracy is not possible without secularisation’.

America’s Campaign
Er zijn in 2008-2009 veel activiteiten ontwikkeld, zoals op Internationale Vrouwendag (8 maart) en bij de kaartenactie voor Cuba (waar in 2003 bij protesten veel schrijvers en journalisten werden opgepakt die tot lange gevangenisstraffen zijn veroordeeld). Ook de officiële verklaringen t.a.v. het bedreigen van journalisten in Colombia door IPA en UNCHR vielen onder deze campagne.
In Mexico zijn er sinds 2004 ruim 25 schrijvers vermoord. Een probleem met de campagne-voering is dat de tijd te lang is tussen de periode dat een zaak speelt bij het Londense hoofdkwartier en wanneer die arriveert in de centra. In Latijns Amerika weet niemand iets van PEN en is er geen netwerk zoals in Europa. Yang Lian pleit voor ‘long term campaigns’ ten aanzien van Mexico en China: ‘With one push you cannot change a lot’. Over Mexico wordt nog verder beraadslaagd. Kritische reisartikelen in de media zouden ook de andere kant van Mexico kunnen belichten.

Frankfurter Buchmesse
Het schandaal bij de afgelopen Frankfurter Buchmesse komt ook ter sprake. China was daar ‘guest of honour’. De Chinese dissidente Dai Qing kreeg echter een spreekverbod, wat tot ernstige kritiek leidde. De bondsregering is immers gebonden zich te houden aan de mensenrechten. Als op dit groot internationaal gebeuren alle auteurs bij elkaar waren gekomen om te protesteren tegen wat er gebeurt in China en om hun collega’s te herdenken, zou dat grote indruk gemaakt hebben, aldus Lian.

Onafhankelijkheidsdag 2008 in Guinee
De afgevaardigde van de Guinese PEN vertelde over de afschuwelijke gebeurtenissen op Onafhankelijkheidsdag in 2008. In Conakry, de hoofdstad van Guinee, kwamen minstens 157 mensen om het leven toen het leger van kapitein Camara een betoging van de oppositie gewelddadig neersloeg. Er waren 1253 gewonden. Hoewel deze zaak meer iets is voor algemene mensenrechtenorganisaties, riep de afgevaardigde op wat aan deze menselijke tragedie te doen: ‚All we want is peace and nothing but peace’.

Het proces rond de moord op Hrant Dink
De Duitse PEN, Eugene Schoulgin (voorzitter International PEN) en enkele algemene mensenrechtenorganisaties waren aanwezig bij het proces op 11 oktober in Istanbul over de moord op Hrant Dink. De verantwoordelijken, was de conclusie, werden alsnog niet gestraft.

De zaak Estemirova
Natalia Estemirova, vriendin van de vermoorde Anna Politkovskaja, zei vlak voor ze zelf vermoord werd: ’Ze doden alleen de goede mensen’. Veel mensen hebben in haar omgeving geld ingezameld voor haar familie.

Voorzitterschap International WiPC
Marian Botsford Fraser volgt vanaf 2010 Karin Clark op als voorzitter van International WiPC en heeft de volgende zaken in petto: een financiële bemanning, een nieuws-bemanning, een literair web, een communicatie-web, de uitbouw van International PEN en verbetering van de relaties, intern en extern (vooral met andere NGO’S als Amnesty en Human Rights Watch). Ze benadrukte de unieke positie van PEN: ‘We werken als schrijvers’.
Een kritische blik op de RAN’s (Rapid Action Network- een wereldwijde brievenexplosie van zoveel mogelijk PEN-centra n.a.v. misdaden tegen de mensenrechten) is ook een belangrijk item: hoeveel centra reageren, wat is het resultaat, wat voor functie hebben resoluties? Het belang van RAN’s kan niet onderschat worden: de opvatting ‘Words as crimes’ moet hevig bestreden worden.

Dag 2
De resoluties-in-spe
De opkomst van de participanten was erg matig. Bij de resolutie-bespreking van Iran ontbrak bijvoorbeeld de Iraanse delegatie. Rondom de resoluties waren drie werkgroepen geografisch ingedeeld. Bij de resolutie aan de Russische regering om de moordenaars van Natalia Estemirova, Anatasya Baburova, Anna Politkovskaja en 14 andere Russische journalisten naar de rechtbank te brengen, was het taalgebruik verbeterd. De resolutie over de rechtszaken in Turkije van meer dan 70 schrijvers, journalisten en uitgevers werd taalkundig gelieerd aan de wet. De resolutie over de censuur bij massamedia in Georgië onderging minieme wijzigingen. Bij de Chinese resolutie, die een groot aantal eisen stelt aan de Chinese regering m.b.t. de vrijheid van meningsuiting, is de openingszin positief gemaakt, aangezien een dissident zojuist werd vrijgelaten: The Assembly of delegates of International PEN welcomes the release of PEN member… De Tibetaanse PEN-delegatie vond het moeilijk verteerbaar dat er werd gesproken over ‘the autonomous region of Tibet’ in plaats van gewoon ‘Tibet’. Aangezien de resolutie echter naar de Chinese regering wordt gestuurd, moet ook de door China gegeven officiële benaming gebruikt worden. Verder werden bij de Chinese resolutie de namen van gevangen schrijvers geactualiseerd.
Bij de Iran-resolutie werd de zojuist vrijgelaten Maziar Bahari nog wel als ‘case’ genoemd, aangezien het juridisch proces tegen hem nog speelt.
Alle door de Assembly aangenomen resoluties zijn te vinden op de website van International PEN: www.internationalpen.org.uk

WiPC–conferentie 2011 en 2013
In 2011 wordt de WiPC-conferentie in Brussel georganiseerd door de Vlaamse PEN. Dit maakten PEN-voorzitter Geert van Istendael en WiPC-voorzitter Hilde Keteleer bekend. De bijeenkomst wordt mogelijk doordat HALMA (een netwerk van literatuur-huizen), ICORN en Passa Porta (organisatie van internationale festivals) in Brussel samenkomen, waardoor de Vlaamse PEN bij de organisatie van deze conferentie kan meeliften.
In 2013 zal de WiPC-conferentie in Duitsland worden gehouden. Dat zal geen conferentie ‘behind closed doors’ zijn, aldus de voorzitter van de Duitse PEN.

Wit-Rusland
De PEN-gedelegeerde uit Wit-Rusland vertelde over een jonge dichter die gevangen zit vanwege een gedicht waarin hij de regering bekritiseerde. In de gevangenis heeft hij het gedicht verbeterd! De dichter gebruikte in dat gedicht het woord ‘president’, een naam die slechts voorbehouden is aan de president van een land (presidenten van bijvoorbeeld kleine ondernemingen worden ‘boss’ genoemd), waardoor hij in moeilijkheden kwam. Het schrijven in metaforen, autocensuur dus, is noodzakelijk geworden in Wit-Rusland. De gedelegeerde noemde dit geval exemplarisch voor de situatie van zo’n vijftien jonge schrijvers in dat land.

WiPC 50 jaar
In april 1960 werd een eerste bijeenkomst gehouden waarin sprake was van de oprichting van een ‘Committee of 3’. Manolis Glezos (linkervleugel Griekenland), Mohammed Fadhill Al-Jamali (anti-communist, minister van Irak vóór zijn arrestatie) en de Spaanse schrijver Luis Goytisolo hadden hierover contact. Niet bekend is waar de ontmoeting plaatsvond. De ‘Committee of 3’ bestond uiteindelijk uit David Carver, Storm Jameson en Viktor van Vriesland (die abusievelijk Van der Vriesland genoemd werd). Die bijeenkomst werd op 24 juli 1960 gehouden in Rio de Janeiro. Carver sprak in die tijd van ‘speaking or writing their own minds’, wat wij later ‘vrijheid van meningsuiting’ zijn gaan noemen.
Op de website van International WiPC zullen ter viering van het halve eeuwfeest 50 toonaangevende zaken komen te staan uit de afgelopen 50 jaar. Stemmen en visueel materiaal zullen het geheel aansprekelijk maken.

PEN Emergency Fund
Eugene Schoulgin deed een oproep aan de PEN-centra om geld te storten en fondsen te zoeken om het PEF, gerund door Rudolf Geel en Jan Honout, in stand te houden, dat immers direct hulp kan bieden in noodgevallen. Dat is ook recentelijk gebeurd bij schrijvers in Afghanistan, Iran en Turkije, waar geld om advocaten te bekostigen en familie te beschermen succesvol kon worden geschonken.

Vietnamese dissidente opgepakt
Een van de vrouwelijke Vietnamese schrijvers, tevens Honorary Member van de Engelse PEN, is gisteren, de 19de oktober dus, aan boord van het vliegtuig opgepakt door de geheime politie en in de gevangenis gezet. De aanwezige Vietnamese delegatie, nog zeer geëmotioneerd, vroeg om een onmiddellijke reactie van PEN International.

Tot slot
Het belang van de WiPC-bijeenkomsten is vooral gelegen in het feit dat er direct internationaal contact mogelijk is over navrante situaties rondom de vrijheid van meningsuiting. Op een van de traptreden van het congrescentrum stond te lezen: Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt. Die werden uit pure noodzaak gelukkig voortdurend overschreden.