‘Ooggetuigen van de verwoesting’
Twee jaar oorlog in Oekraïne: reisverslagen, gedichten
Op 24 februari 2024 markeerden we i.s.m. met De Balie in Amsterdam en de Internationale School voor Wijsbegeerte in Driebergen onder de titel ‘Ooggetuigen van de verwoesting. Twee jaar oorlog in Oekraïne’ aan de hand van (literaire) beschrijvingen van die oorlog: van reisverslagen tot gedichten. In een uitverkochte zaal van de Balie gaven we o.a. het woord aan Oekraïners en aan de Nederlandse schrijvers en PEN-leden Manon Uphoff en Jaap Scholten. Zij brachten eind 2023 op uitnodiging van PEN Oekraïne een bezoek aan dat land.
Eric Metze, van de Capaciteitsgroep Slavische talen en culturen van de UvA, vertaalde een lang gedicht van de op 7 januari j.l. omgekomen dichter, fotograaf, vrijwilliger en soldaat Maksym Kryvtsov. In 2023 publiceerde Kryvtsov de bundel getiteld Virshi z biinytsi, die door PEN Oekraïne als een van de beste bundels van dat jaar werd aangemerkt.
Het gehele programma kan worden bekeken via de deze link: https://debalie.nl/debalie-tv/ooggetuigen-van-de-verwoesting/
Hieronder het vertaalde gedicht:
Maksym Kryvtsov
***
Hij verhuisde naar Boetsja halverwege maart 2021
huurde er een klein appartement op de begane grond en nam een kat
met een vacht in de kleur van eclair-glazuur.
Hij zat op Engelse les, deed aan fitness, ging regelmatig te biecht
en hield ervan toe te kijken hoe het sneeuwde
hoe de straat verdween in de mist.
Hij luisterde naar Radiohead, oude albums van Okean Elzy, de regen, de donder,
de hartslag van het meisje
met wie hij in slaap viel in het kleine appartement op de begane grond
met wie hij wakker werd in het kleine appartement op de begane grond
hij kuste haar warme gezicht
drukte zich tegen haar plakkerige lichaam aan
dompelde zijn hand in de golven van haar haren
en raakte erin verstrikt, als een vliegje in een spinnenweb.
Zij verliet hem in de herfst
zoals vogels de bossen verlaten
of ingenieurs de fabrieken na afloop van de shift
en ze vertrok naar Polen
om er te blijven.
Hij nam de kat die op een gebakje leek
en zei: kat, we moeten gaan
als de ochtend
als het leven
als een ziekte
overkwam ons
de oorlog
koud als ijs
dit is het einde van de les getiteld ‘Een rustig leven’.
In de mist verdwijnt de straat
en regent het
een regen waarnaar niemand luistert
de kat rende het veld in, zijn naam was Storm.
Op een kruis staat als op een identiteitskaart:
hier rust nummer 234, eeuwige gedachtenis.
Zij droomde ervan naar Patagonië te reizen
een romance met een rockmuzikant te beginnen
te reïncarneren als tsarina of als vis.
Ze was van plan een boek te schrijven
over het geheugen,
dat het broos is als het korstje op een crème brûlée
kwetsbaar als de liefde,
dat het wegstroomt als zand tussen de vingers
dat het verdwijnt
vergaat
niet meer bestaat.
Ze hield van haar fiets
van roomijs met gecondenseerde melk
ze verzamelde vergeelde bladeren
zoals je postzegels verzamelt
ze hield ervan te turen naar de wolken
zoals popcorn rondgestrooid
door een slordig jongetje in de bioscoop.
Ze reisde in haar eentje naar de bergen
voor een inhalatie van bos en lucht
ze verzamelde munt en wilgenroosjes
ze verzamelde dageraden en rangschikte die in haar geheugen als in een fotoalbum.
Haar vader kwam om in 2014
zij was veertien toen haar moeder naar Italië vertrok
en niet meer terugkeerde.
Ze begon met niemand een relatie, want ze wachtte op haar rockmuzikant.
Toen de winter besloot
om minstens tot de volgende herfst te blijven
en dit luid en pijnlijk aankondigde
en het in de straten rook
naar ijzingwekkende stilte
naar vuur en aarde,
vlogen de kraaien uit.
Toen liet ze zich niet kennen
ze pakte van de bovenste plank een bokaal
met gedroogd wilgenroosje en bonenkruid
bracht de kruiden aan de kook
goot de thee in een thermos
en bracht het naar de jongens
van de verdedigingseenheid.
Op een kruis staat als een tatoeage gekerfd:
hier rust nummer 457, eeuwige gedachtenis.
Ze woonde naast het park
in een klein gebouw
ze hield er eekhoorns
hield er honden
hield er dronken vrouwen
ze was beschermvrouwe van de herfst
en beschermvrouwe van herinneringen
verstrooid als suiker.
Ze was 54
werkte bij een onderneming van de gemeente
droeg een blauw werkplunje van het merk Epitsentr
en reed met de fiets.
Ze verfde haar nagels scharlakenrood
verfde haar lippen scharlakenrood
en elke nacht droomde ze scharlakenrode dromen.
Ze keek het programma ‘Hier spreekt Oekraïne’
depte haar tranen met een witte zakdoek
dacht aan haar kindertijd terug
hoe warm de zon toen was
voor het slapengaan las ze boeken van Kokotjoecha
en dook in haar dromen, zoals een zwemmer in het water,
dromen in de kleur van haar nagels
dromen in de kleur van haar lippen.
Ze wachtte op de zaterdag
om de kamers af te stoffen
kleren te wassen
een appeltaart te bakken
en aan het verleden te denken.
Ze doodden haar op vijf maart
toen ze op de fiets
haar straat insloeg
ze doodden haar zoals de nacht de dag doodt
zoals de herfst de zomer doodt
ze kruisigden haar met het salvo van een tankmitrailleur.
Op een kruis als op een mededelingenbord:
hier rust nummer 451, eeuwige gedachtenis.
In de straten en op de velden
Zijn nieuwe Golgotha’s verschenen
maar dan met kogels in plaats van nagels
met artillerie in plaats van lansen.
Je wilde graag
de dagen tot de zomer tellen
de kittens tellen
de kinderen tellen
de dageraden tellen
tot honderd tellen, terwijl je in slaap valt.
Hier rust nummer 176, eeuwige gedachtenis
hier rust nummer 201, eeuwige gedachtenis
hier rust nummer 163, eeuwige gedachtenis
hier rust nummer 308, eeuwige gedachtenis.
Vertaling Eric Metze
