U bent een racist
Niet al onze pogingen om ons uit te spreken over actuele kwesties worden gehonoreerd. Onderstaand stuk (ingestuurd op 22-9) voor de opiniepagina van de Volkskrant werd niet geplaatst. Omdat de discussie rond de lukrake beschuldigingen aan het adres van historicus Piet Emmer allerminst geluwd is (zie ook het artikel van Sjoerd de Jong, ombudsman, NRC Handelsblad 24-10) hier alsnog onze bijdrage aan het debat.
Gevangene van een slechte naam
‘U bent een racist’ is een van de ernstigste beschuldigingen die iemand naar zijn hoofd kan krijgen. Toch kreeg Gerri Eickhof in een interview in deze krant (Volkskrant Magazine van 31 juli) de ruimte om Piet Emmer, auteur van De Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel, zo te noemen. In een brief (O&D 16 september) nuanceerde Eickhof zijn aantijgingen, maar met voorbeelden uit Emmers boek die de eerdere beschuldigingen alleen maar aanwakkerden. Omdat ze nu wel ‘geïnformeerd’ leken. De geparafraseerde citaten uit het boek van de hoogleraar logen er niet om. Er was een lange brief (O&D 21 september) van de schrijver zelf nodig om te laten zien dat ze er wel degelijk om logen: de ‘verontschuldigende’ brief van Eickhof hing van halve waarheden aan elkaar, was gebaseerd op geruchten over het boek, en niet op wat er werkelijk stond.
Was het niet beter geweest als de redactie bij het lezen van die eerste, fris van de lever, beschuldiging, de bewering geverifieerd had? En/of Piet Emmer om een reactie had gevraagd? Eenmaal aan de schandpaal is het een heel geworstel om je te bevrijden. Een interview met een bekende NOS verslaggever in een weekendbijlage wordt waarschijnlijk gretiger gelezen dan alle stukken die erop volgen. En zo zal bij de lezer die zich de tijd niet gunt het boek van Piet Emmer te lezen iets blijven hangen als: waar rook is, is vuur.
De pijlen van PEN richten zich van oudsher op overheden en dictatoriale regimes die hun schrijvers en journalisten gevangen zetten, en hun publicaties verbieden. Dat doen wij door brieven te schrijven naar ambassades, en de schrijvers zelf. Door aandacht voor hun lot te vragen en zo te voorkomen dat ze, weggestopt achter hoge muren, onzichtbaar worden en hun boeken vergeten raken. Maar er is geen schijnproces en geen gevangenisstraf voor nodig om iemand een ander soort gevangene te laten worden: die van zijn slechte naam. Daarom zal PEN zich de komende jaren, vaker dan voorheen, uitspreken over wat we schandpaaljournalistiek en trial by media noemen. Dat de hoogleraar zelf een halve pagina de kans heeft gekregen zijn kolen uit het vuur te halen, lijkt evenwichtig en een schoolvoorbeeld van vrijheid van meningsuiting. Het is goed dat Piet Emmer – historicus die jarenlang onderzoek naar het slavernijverleden heeft gedaan – de kwade geur die er om hem en zijn boek is komen te hangen heeft proberen te verdrijven. Maar je kunt vrezen dat het kwaad al geschied is.
Namens PEN Nederland
Vonne van der Meer, voorzitter
