Turkije is nog lang geen ‘veilig derde land’

Handen af van onze vrijheid, en die vrijheid kan niet zonder vrije pers.’ Met deze ode aan het vrije woord besloot minister-president Rutte zijn speech tijdens het eerste Nederlandse Correspondents’ Dinner. Voor een Nederlandse premier mag het vanzelfsprekend zijn dat journalisten zeggen en schrijven wat zij van een koning, minister, staatssecretaris, Kamerlid of kwestie vinden (zolang zij hun mening onderbouwen), hij heeft collega’s in diverse buitenlanden die daar fundamenteel anders over denken.

In Turkije bijvoorbeeld – toch een bevriende natie, en NAVO-bondgenoot – zitten op dit ogenblik, volgens het Committee to Protect Journalists, zeventien journalisten in de gevangenis. Onder hen zijn Can Dündar en Erdem Gül. Op 26 november 2015 werden ze gearresteerd vanwege berichtgeving in het dagblad Cumhuriyet – Dündar is er hoofdredacteur – over Turkse wapentransporten aan IS. Zij zitten sindsdien in hechtenis, verdacht van het in gevaar brengen van de staatsveiligheid en lidmaatschap van een terroristische organisatie. Het Openbaar Ministerie heeft levenslang tegen hen geëist (en daarnaast een verbod op vervroegde vrijlating).

Ongrondwettelijk

Afgelopen woensdag heeft het Constitutionele Hof geconcludeerd dat hun voorarrest ongrondwettelijk was en directe vrijlating gelast. Of ze werkelijk vrij gaan komen, is zeer de vraag. Direct na de arrestatie liet president Erdogan – die zelf de aanklacht tegen hem had ingediend – weten dat Can Dündar een hoge prijs zou betalen voor zijn landverraad. Duidelijk is dat in Turkije niet alleen het vrije woord, maar ook de scheiding der machten onder druk staat.

Volgens de Turkse schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk is het in zijn land een gewoonte geworden om journalisten die de regering tegen de haren in strijken te bedreigen en op te sluiten, of hun kranten te verbieden. Hij waarschuwde dat Turkije zijn aanzien in de vrije wereld zal verliezen als Dündar en Gül niet onmiddellijk vrijgelaten worden.

Voorlopig echter lijkt het of Turkije van de EU-landen, waaronder Nederland, niet veel te vrezen heeft. Zij willen de Turkse overheid duidelijk niet voor het hoofd stoten. Aan de ene kant worden wel zorgen uitgesproken over het gebrek aan persvrijheid in Turkije. Minister Koenders van Buitenlandse Zaken liet weten dat Turkije op dit punt stevige verbetering moest laten zien.

‘Positieve ontwikkelingen’

Maar dezelfde minister gaf aan – terwijl een offensief tegen de Koerden in Zuid-Turkije gaande was – dat er ‘positieve ontwikkelingen’ waren, en suggereerde dat het land weldra kan worden aangemerkt als ‘veilig’ – dat wil zeggen, als een land waarnaar je met een gerust hart vluchtelingen kunt terugsturen.

Deze dubbelhartigheid is Can Dündar en Erdem Gül in de gevangenis niet ontgaan. In een brief aan The Washington Post – ‘What’s freedom worth? Less than 3 billion euros, apparently’ (21 december 2015) -, schreven ze: ‘Met een bitterzoete glimlach keken we naar de persconferentie waarin de overeenkomst werd gepresenteerd als een win-winsituatie. (…) Europa betaalde voor een vluchtelingenkamp ver weg. Ankara streek het geld op en zuiverde zijn naam. Op het moment dat Europa en Ankara elkaar omarmden, kwamen twee zaken knel te zitten: principes, en wij.’

Diederik Samsom wil het liefst zien dat een veerboot straks alle vluchtelingen van de Griekse kust naar Turkije terugbrengt. Er is één probleem: Turkije moet wel eerst aan de lijst van ‘veilige derde landen’ worden toegevoegd. Maar is het mogelijk die veerboot de zee op te sturen, zonder tegelijk het respect voor mensenrechten te laten varen? We hopen van harte dat Nederland, zeker nu het het voorzitterschap van de Europese Unie bekleedt, weerstand biedt aan de verleiding om het probleem van de persvrijheid en de mensenrechten in Turkije weg te onderhandelen.

Can Dündar was op 14 januari een van de drie ontvangers van de jaarlijkse Oxfam Novib / PEN Award, een onderscheiding voor schrijvers en journalisten die onder moeilijke omstandigheden, ondanks tegenwerking of censuur, blijven schrijven. Net als de andere twee laureaten – Amanuel Asrat en Omar Hazek – kon Dündar zelf niet aanwezig zijn bij de uitreiking. Zijn vrouw nam de prijs namens hem in ontvangst.

(deze publicatie werd met toestemming overgenomen van de Volkskrant)