PEN leest: “Vertel me het einde”

Vertel me het einde – Valeria Luiselli

Aleid Truijens bespreekt “Vertel me het einde – Een essay in veertig vragen” van Valeria Luiselli.

‘Waarom ben je naar de Verenigde Staten gekomen?’ Het is de eerste vraag die minderjarige immigranten, die zonder begeleiding de Amerikaanse grens zijn overgestoken, moeten beantwoorden om asiel te kunnen krijgen. Kinderen geven op die vraag vaak een verward en verbrokkeld antwoord, merkte Valeria Luiselli. Zij werkte een tijdlang als vertaler Spaans-Engels bij Immigratiezaken. Want het antwoord op die vraag is te groot, het is hun hele leven, ‘een complex weefsel van verhaallijnen’. Maar om kans te maken op een verblijfsvergunning moeten ze antwoorden geven die helder en eenduidig zijn en in de mal van het formulier passen. Anders worden ze zonder pardon teruggestuurd, naar de hel die ze ontvluchtten, in Mexico, Honduras, Guatemala of El Salvador.

Valeria Luiselli (1983) is Mexicaanse. Maar ze is vooral internationaal. Een journaliste die voor Amerikaanse en Europese kranten werkt, een schrijfster die veel van de wereld heeft gezien en wier succesvolle boeken, zoals De gewichtlozen en De geschiedenis van mijn tanden in vele talen zijn vertaald. Maar als ze met haar man, schrijver Álvaro Enrigue, en hun kinderen op vakantie is in het zuiden van de Verenigde Staten, het land waar ze de komende tijd willen wonen en werken, beseffen ze dat ze vreemdelingen zijn. Hier, buiten hun Newyorkse intellectuele kringetje zijn ze gewoon pending aliens.

Toch zijn ze bevoorrecht, ze lopen geen enkel gevaar en mogen voorlopig blijven. Maar het dringt nu pas tot hen door hoe gevaarlijk de situatie is in dit gebied, aan de grens met Mexico. Op de autoradio horen ze berichten over Centraal-Amerikaanse kinderen die zijn opgepakt en in detentiecentra op uitwijzing wachten. Om aan te tonen dat ze echte schrijvers zijn, ‘ook al zijn we Mexicanen’, vertellen ze de Border Patrol- beambten die hen aanhouden dat ze research doen voor een western.

Terug in New York, gaat Valeria, in afwachting van haar green card, als vrijwilliger werken bij een immigratie-rechtbank. Aan de hand van een lijst met 40 vragen interviewt zij de net aangekomen kinderen, in het Spaans, en ze schrijft hun antwoorden op in het Engels. Ze beseft dat de manier waarop ze de antwoorden formuleert van groot belang is; alleen de meest kansrijken krijgen een advocaat, die gaat pleiten voor hun asiel. Ook al onder Obama, in 2015, twee jaar voordat Donald Trump ook de ‘dreamers’, de immigrantenkinderen die wél met hun ouders zijn gekomen, probeert te verjagen, was het al beleid om zo veel mogelijk kinderen terug te sturen.

Het zijn getraumatiseerde kinderen, met verwoeste levens. De meesten zijn op de vlucht voor geweld van drugsbendes die hun dorpen of wijken terroriseren. Allemaal reisden ze, tegen de betaling van 3000 à 4000 dollar door hun familie, met een coyote, een mensensmokkelaar. Ze kwamen met de beruchte trein ‘la Bestia’, het Beest. Veel immigranten sterven onderweg in die overvolle goederentrein of vallen eruit. De woestijn die de trein doorkruist ligt vol met hun botten.

Valeria Luiselli schreef een essay – je kunt het ook een persoonlijk reportage noemen – over haar ervaringen op de rechtbank, ze vertelde de aangrijpende verhalen van de kinderen. Amerika is niet het beloofde land. Ook daar zijn velen niet veilig. Manu, een jongen die vluchtte uit een achterbuurt omdat hij werd vermorzeld tussen twee straatbendes, wordt in de armoedige wijk Hemstead door leden van dezelfde bendes te grazen genomen. Ook hier beschouwt de school hem als een hopeloos geval.

Luiselli vindt dat de gewelddadige situatie waaruit deze kinderen komen als ‘oorlog’ moet worden bestempeld. Zij zijn geen jonge criminelen maar oorlogsvluchtelingen, die recht hebben op hulp. Wie het verhaal van Luiselli voelt plaatsvervangende schaamte, voor de hardheid en meedogenloosheid waarmee deze kinderen worden behandeld.

‘Vertel me nu het einde van het verhaal van die kinderen’, zegt haar eigen, vijfjarige dochter die thuis weleens iets opvangt. ‘Ik weet niet hoe het eindigt’, antwoordt Luiselli.

Op kleine schaal doet ze iets. Ze weet de studenten aan wie ze lesgeeft – als haar green card eindelijk is gearriveerd – te bewegen om zich in te zetten voor deze kinderen; ze geven Engelse les en sporten met hen. Luiselli heeft haar studenten geleerd om ‘emotioneel kapitaal’ – woede, vooral – om te zetten in ‘politiek kapitaal’. Dat is ook wat Luiselli zelf deed. Zij vertelde de verhalen van deze kinderen in een harde, fonkelende taal, opdat ze bestaan, we ze nooit meer vergeten, en er niet omheen kunnen.

‘Waarom ben je naar de Verenigde Staten gekomen?’ Luiselli weet het antwoord op de vraag zelf ook niet meer precies. Omdat ze wil schrijven wat ze wil. Omdat het beter is dan waar ze vandaan komt. Maar dat geldt niet voor iedereen. Ze gebruikt het antwoord van een meisje dat ze interviewde: ‘Omdat ik ergens wilde aankomen.’

Aleid Truijens

Valeria Luiselli: Vertel me het einde – Een essay in veertig vragen
Vertaling Fiep van Bodegom en Merijn Verhulst
Dag Mag / Karaat; 132 pagina’s; € 9,99
ISBN 9789492478436.