PEN leest: Vechtscheiding – Hoe Erdogan de Turkse gemeenschap splijt

Aleid Truijens bespreekt ‘Vechtscheiding’:

Erdogans grimmige echtscheiding met het Westen

Hoe is het mogelijk dat de president Erdogan de volledige macht in Turkije naar zich toe heeft kunnen trekken? Sinds hij in 2002 de AK-partij oprichtte is het land gestaag meer verscheurd geraakt tussen zijn voor- en tegenstanders. In zijn strijd om de almacht gebruikt Erdogan de Turken uit de diaspora, en maakt hij misbruik van hun ongenoegen. Journalist, oud- correspondent en Volkskrant-columnist Erdal Balci en islamkenner en oud-correspondent Froukje Santing schreven daarover elk een essay, gebundeld in het boekje Vechtscheiding – Hoe Erdogan de Turkse gemeenschap splijt.

Toen Erdal Balci als tienjarig jongetje met zijn ouders van Oost-Turkije maar Nederland zou verhuizen, werd hij geïnstrueerd door een oudere jongen: die heidenen daar waren varkens, laf en onbetrouwbaar. Erdal beloofde hem dat hij ‘heel veel Nederlanders in elkaar zou slaan’. Dat kwam er niet van. Erdal groeide op als leergierig jongetje, ging studeren en werd journalist. Toch was het niet de Nederlandse samenleving die hem ‘reddingsboeien toewierp’, maar de linkse politieke Turkse vluchtelingen die zijn vriend werden en hem in aanraking brachten met kunst en literatuur.

Balci ging naar Turkije als correspondent, en vertrok daar onlangs na zestien jaar, toen president Erdogan de hem onwelgevallige collega-journalisten, rechters, leraren en academici afzette en liet opsluiten. Hij komt terug in een Nederland dat compleet is veranderd. In de straten van Utrecht ontmoet hij een oude vriend die hem nauwelijks groet. Hij voelt zijn minachting; hij, Balci, is een afvallige. De verlichte Turkse intellectuelen van weleer zijn vrijwel van het toneel verdwenen. Wel ziet hij vele aanhangers van Erdogan enthousiast zwaaien met hun rode vlaggen. Hún land is na al die jaren nog steeds Turkije, niet Nederland.

Erdogan heeft welbewust aangestuurd op een grimmige ‘vechtscheiding’ met het Westen. Hij scheurt zich nu los van het Westen, nadat de Turken daar jarenlang bij hebben willen horen. De haat jegens de westerlingen, tegen ‘joden’, ‘kosmopolieten’, ‘vrijmetselaars’, kortom de goddelozen, moet op alle manieren worden gevoed, vooral in de diaspora. Erdogan weet de Turken in West-Europa slim te mobiliseren. Westerse politici en beleidmakers, zeggen Balci en Santing beiden, hebben veel te lang weggekeken. Moskeebestuurders en islamisten konden daardoor ook bij ons veel macht en invloed veroveren.

‘De politieke islam’, schrijft Balci, ‘plaveit de weg voor vrouwenonderdrukking, veelwijverij en kindhuwelijken. Hij heeft geen enkele boodschap aan het politieke stelsel en hunkert naar een sterke leider. Hij haalt het vrije denken onderuit, waardoor hele generaties van hun creativiteit worden beroofd.’

Balci is somber, maar weet wat er moet gebeuren: een alliantie smeden met seculiere, verlichte Turken: ‘Laat hen als missionarissen aan de grote groepen Turken vertellen waarom democratie nodig is, wat vrijheid van meningsuiting inhoudt. Het conservatisme en de nostalgie naar het Ottomaanse Rijk is enorm, schrijft hij. Eigenlijk weten velen niet wat democratie is.

Froukje Santing vindt dat bij de Nederlandse bovenlaag meer zelfreflectie gewenst is. Wij hebben weinig oog voor de levensstijlen van nieuwkomers. De monocultuur is oppermachtig, diversiteit is geen prioriteit meer. Het gaat meer over wat ons scheidt dan over wat ons verbindt. Niet verwonderlijk, vindt Santing, ‘dat die verbondenheid elders wordt gezocht’.

De twee essayisten zijn verschillend. Balci schrijft persoonlijk, fel en emotioneel, zijn beeldende proza is doortrokken van afscheid en verlies. Hij nam afscheid van het Turkije van zijn kinderjaren, van het Nederland van zijn jeugd en moest als journalist met pijn in het hart het mooie, geliefde Istanbul verlaten, in de hoop dat zijn dochters in Nederland een toekomst zouden hebben. Vooral het persoonlijke, meervoudige perspectief van Balci is boeiend. Zijn essay doet verlangen naar een boek over zijn verscheurdheid en hoop, een kritisch en hoopgevend boek.

Aleid Truijens

Erdal Balci en Froukje Santing: Vechtscheiding – Hoe Erdogan de Turkse gemeenschap splijt. De Geus; 94 pagina’s; € 7,99 ; ISBN 9789044539264