PEN Leest: regelmatig tippen leden van PEN een opmerkelijk boek
Exit West (2017) van Mohsin Hamid, gelezen door Margriet Oostveen
Een ongenoemde stad vol vluchtelingen, nog net niet in oorlog. Hier worden een jonge man en vrouw verliefd: Saeed en Nadia. PEN-leden konden schrijver Mohsin Hamid, opgegroeid in de Verenigde Staten en Pakistan, in januari van dit jaar al horen spreken bij de uitreiking van de Oxfam Novib/ PEN Awards op het Winternachten Festival. Hamid hield er een heldere lezing over het belang van onzuiverheid, nu het zo vaak over zuiverheid lijkt te moeten gaan.
Onzuiverheid, stelde Mohsin Hamid daar tegenover, komt altijd neer op je open stellen voor een ander. Niemand kan leven zonder onzuiverheid. Creativiteit kan niet zonder, een schrijver, kan niet zonder en lezers kunnen het ook niet. Lezen, zei Hamid, is een prachtige daad van onzuiverheid: je laat een schrijver toe in jouw gedachten.
In het eerste deel van zijn roman Exit West concentreert Hamid zich verdacht hardnekkig op zuiverheid, als we pure verliefdheid zo mogen opvatten: strategie van de schrijver, die tussen die verliefde scènes koeltjes meldt hoe de oorlog dichter bij komt. Juist omdat zijn verliefde hoofdpersonen daar zo lang geen oog voor hebben, moet de lezer het wel zien.
Hamid schrijft mooi trage, eindeloos nevengeschikte zinnen. Zinnen die stromen zoals het onontkoombare. Zoals lava stroomt, of een rivier die uit zijn bedding treedt.
Hoe steeds meer gaten in huizen worden geslagen. Hoe buurten in handen van verschillende vechtende partijen komen en Saeed en Nadia elkaar dan niet kunnen bereiken. Je wilt de verliefden waarschuwen. Kijk toch naar buiten! Vlucht! Strategie van een schrijver die jouw gedachten overneemt. De lezer gaat extra goed op deze oorlog te letten, want de blind verliefde hoofdpersonen zullen het niet doen. De lezer ziet de verwoesting van een stad nu scherper dan ooit.
Pas als de wreedheid uiteindelijk gruwelijk terloops het appartement van de ouders van Saeed binnendringt, zien de twee verliefden het eindelijk ook: nu is het echt tijd om te vertrekken. En deze machtige schrijver geeft zijn stad dan deuren. Zwarte deuren, je moet ze weten te vinden maar daarna kun je overal belanden.
Achter die zwarte deuren blijken herkenbare landen veranderd in de angstdroom van al die mensen die voor puurheid zijn. Het is er vergeven van de vluchtelingen. Een overvol Grieks eiland is nog niets: Londen is zo vol dat vluchtelingen leegstaande woningen kraken. Zwart scenario, denk je. Maar het is nog niet gelezen of het gebeurt echt, in Amsterdam.
En Saeed en Nadia trekken verder, door nieuwe zwarte deuren. En Mohsin Hamid laat zien hoe een vluchteling overal iets verliest. Hoe mensen onontkoombaar en onherstelbaar veranderen.
Toch krijgt Hamid het belangrijkste voor elkaar krijgt in die belegerde stad. Daar plantte hij begrip in de lezer, precies op de plek waar nog onverschilligheid zat.
Want natuurlijk hebben mensen het recht te vluchten. Dat kan, als Mohsin Hamid zich in je hoofd heeft genesteld, een blinde zien.
Eerdere boeken in de rubriek PEN Leest
Valeria Luiselli: Vertel me het einde (Das Mag, 2017)
Erdal Balci en Froukje Santing: Vechtscheiding (De Geus, 2017)
