‘Erdogan maakt dankbaar gebruik van westers pragmatisme’
De ruimte die het Westen aan Turkije biedt als gevolg van de oorlog in Oekraïne gaat ten koste van democratische waarden, constateert Froukje Santing, schrijver en journalist en bestuurslid van PEN Nederland en WIPC-vertegenwoordiger, in een opiniestuk in NRC. In dit artikel, gepubliceerd op 3 november 2022, wordt o.a. gerefereerd aan het 89ste congres van PEN-International, van 27 september – 1 oktober in het Zweedse Uppsala, met de titel The Power of Words: Future Challenges for Freedom of Expression. Het congres werd eveneens bijgewoond door Sophie Zijlstra, voorzitter van het bestuur van PEN Nederland.
Hieronder de tekst van het artikel in NRC:
Erdogan maakt dankbaar gebruik van westers pragmatisme
De ruimte die het Westen Turkije biedt als gevolg van de oorlog in Oekraïne gaat ten koste van democratische waarden, constateert Froukje Santing.
Turkije staat al maandenlang in het brandpunt van de belangstelling van de Europese Unie en andere westerse leiders, en van de wereldpers. Niet zozeer omdat de vrijheid van meningsuiting en de democratische rechtsstaat er verder afbrokkelen, als wel omdat president Recep Tayyip Erdogan als gevolg van de oorlog van Rusland in Oekraïne alom wordt gezien als een cruciale partner in het geopolitieke krachtenveld in de regio. Een rol die de realpoliticus Erdogan op het lijf is geschreven, maar die niet zonder gevaar is. Zowel voor de democratische krachten in Turkije zelf als voor de geloofwaardigheid van westerse landen die zich laten voorstaan op het belang van een vrije en transparante samenleving.
De aandacht van het Westen biedt Erdogan de kans om de strategische ligging van Turkije ten volle te benutten. Om zowel de oorlog van Rusland in Oekraïne te veroordelen als de banden met Rusland niet te verbreken. Om zowel de annexatie van de Krim door Rusland niet te hekelen als Oekraïne drones uit eigen fabrieken te leveren en plannen met Moskou te smeden voor Turkije als toekomstig distributiecentrum voor gas. Politieke analisten omschrijven het als een delicate evenwichtsoefening waartoe de Turkse president door de slechte economische situatie in zijn land zou zijn veroordeeld.
Was het maar zo eenduidig. Wie Erdogan ook maar een beetje heeft gevolgd in de afgelopen decennia, weet dat zijn buitenlandse politiek weliswaar door binnenlandse belangen wordt gedreven, maar dat de schrikbarend hoge inflatie waaronder zijn eigen burgers momenteel gebukt gaan niet zijn grootste zorg is. Dat betreft veeleer zijn herverkiezing in juni 2023 als president van Turkije. De uitslag daarvan staat allerminst vast.
Kafkaësk
En laat de oorlog van Rusland in Oekraïne en de aandacht die hij van het Westen krijgt nu een uitgelezen kans zijn om aan zijn eigen volk te bewijzen dat Turkije er op het wereldtoneel toe doet. Dat er naar hún sterke leider wordt geluisterd – in Washington, Moskou, Berlijn, Parijs en Brussel. Sterker nog, het staat Ankara (NAVO-bondgenoot en op papier nog steeds beoogd lid van de EU) zelfs een uitzonderingspositie toe. Terwijl het westerse bedrijfsleven de ene na de andere sanctie inzake de handel met Rusland om de oren krijgt, mag Turkije gewoon zaken blijven doen met Moskou.
Hoe volstrekt kafkaësk dat uitpakt zag ik afgelopen augustus toen ik de enige nog overgebleven toevoerroute via Georgië naar het hoge Kaukasusgebergte in Rusland afreed, de zogeheten Georgische Militaire Snelweg. De veel te smalle en op tal van plekken kapotgeslagen bergweg voor het internationale verkeer was afgeladen met vrachtwagens. Afdankertjes vanuit Rusland maar ook uit de regio én uit Turkije. Opvallend veel vrachtwagens hadden een Turks nummerbord. Op mijn vraag bij de Georgisch-Russische grensplaats wat hij vervoerde antwoordde een Turkse vrachtwagenchauffeur: „Bouwmaterialen bestemd voor Moskou.”
Eind september op het internationale congres in het Zweedse Uppsala van de schrijversorganisatie PEN International ervoer ik een ander alarmerend uitvloeisel van de ruimte die Erdogan wordt geboden om de oorlog in Rusland in Oekraïne voor eigen gewin te benutten. Zweden en Finland willen lid worden van de NAVO. Ankara is vooral tegen het lidmaatschap van Zweden gekant. Volgens Turkije geeft Stockholm PKK-aanhangers alle ruimte. Zweden heeft tot nu geweigerd Koerden uit te leveren die actief zouden zijn geweest voor de Koerdische PKK. De uitbreiding van de NAVO hangt dan ook nog in de lucht.
Asielaanvragen
Op de conferentie betoogden de delegaties van Zweden en de Turkse Koerden bezorgd dat er veel onrust is onder Koerden in Zweden, ook onder degenen die zijn genaturaliseerd. „Menige Koerd die naar Zweden is gevlucht”, sprak een Turks-Koerdische dichter bewogen, „heeft pas daar de Koerdische taal kunnen leren. In Turkije zelf ontbreekt die vrijheid.”
Natuurlijk is Turkije een belangrijke strategische partner aan de oostflank van Europa, maar krijgt het niet té veel speelruimte? Gaat het pragmatisme van het Westen niet ten koste van democratische waarden als eerlijke en vrije verkiezingen, een pluriforme pers en onafhankelijke rechtspraak? Voor het deel van de Turkse kiezers die niet op Erdogan stemmen is het antwoord duidelijk: ja. Hun grootste zorg is dat hij ten koste van alles de verkiezingen wil winnen en dat die volgend jaar niet eerlijk zullen verlopen. Zowel de aanloop er naartoe als de verkiezingen zelf. Opnieuw zitten ze dan jarenlang opgescheept met een autoritaire leider die het Westen wantrouwt. Een Turkije dat niet hún Turkije is.
NRC heeft op grond van interne documenten van de Nederlandse Immigratie en Naturalisatiedienst becijferd dat het aantal asielaanvragen vanuit landen als Syrië en Afghanistan, maar ook vanuit Turkije volgend jaar verder zal stijgen. Zolang de aandacht van het Westen niet ook op het democratisch herstel van Turkije is gericht, tuimelt het gegarandeerd niet uit de top drie van landen in Nederland met de meeste asielaanvragen.
Er circuleert eveneens een Engelse vertaling van het artikel. Klik hier