Terugkijken op een halve eeuw PEN Emergency Fund

Mooi nieuws: Stichting Fonds Schrijvers in Nood, dat veel bekender is onder de internationale naam ‘Foundation PEN Emergency Fund’ bestaat binnenkort een halve eeuw. Op 13 januari 1971 richtte A. den Doolaard, de auteur van De herberg met het hoefijzer, het fonds op toen hij vicepresident van PEN Nederland was (later werd hij ook vice-president van het overkoepelende PEN International). De bestaansreden van het fonds is een zeer praktische: er ontbrak iets in het concept van PEN, namelijk financiële steun voor schrijvers in noodsituaties. Die hebben niet alleen morele en literaire steun nodig, niet alleen resoluties en begrip, maar ook geld om bijvoorbeeld te vluchten of om hun leven weer op te bouwen na mishandeling of detentie. Het fonds verleent hulp aan professionele schrijvers, journalisten, redacteuren en/of uitgevers, waar ook ter wereld, die in acute nood verkeren om wat ze geschreven of gepubliceerd hebben en dringend geld behoeven. De hulpverlening is eenmalig per auteur. Bij uitzondering volgt nog een aanvulling als de situatie onveranderd slecht blijft.

Gerrit Borgers, Henk Bernlef en Rudof Geel namen achtereenvolgens het stokje over van Den Doolaard. Op dit moment bestaat het bestuur uit Wim Jurg, René Appel, Paulien Loerts en ondergetekende. Paulien, algemeen directeur van Singel Uitgeverijen, is tot onze vreugde in juni 2019 toegetreden. Daarnaast hebben we een internationale Advisory Board van zeven wijze mannen en vrouwen tot onze beschikking in situaties waar we zelf niet uitkomen.

In vrijwel alle gevallen komen de aanvragen tot ons via het Writers at Risk Protection Team van PEN International, een team van ervaren researchers met wie we nauw samenwerken. Onder de applicaties bevinden zich ook schrijvers die in afwachting zijn van plaatsing voor langere termijn bij ICORN, een organisatie die inmiddels 74 opvangverblijven voor gevluchte schrijvers telt, voornamelijk in West-Europa. Je zou in dit verband PEN Emergency Fund kunnen vergelijken met een ambulance en ICORN met een ziekenhuis.

Het bestuurswerk van het fonds is vrijwillig en er zijn geen dure gebouwen die onderhouden hoeven te worden. We kunnen met een gerust hart zeggen dat al het geld dat binnenkomt naar de auteurs gaat die in nood verkeren. Bovendien kunnen we, omdat we een kleine club zijn, heel snel handelen en soms nog op de dag van aanvraag geld overmaken. Ik kan niet anders zeggen dan dat deze oersimpele en heldere constructie inmiddels vele vruchten heeft afgeworpen en zelfs levens gered.

Kortom: wij als PEN-Nederland-leden mogen trots zijn op dit unieke, mondiaal opererende fonds. De oprichting ervan in Nederland en de enorme steun van onze PEN-leden in al die vijf decennia is cruciaal geweest voor het bestaan ervan. Daarnaast waren subsidiënten als het Lira Fonds, Oxfam Novib, Stichting Democratie & Media, de Auteursbond, enkele genereuze Nederlandse uitgeverijen en individuele personen uit de literaire Umwelt onontbeerlijk voor het voortbestaan van het fonds.

Vanuit het buitenland is er altijd veel enthousiasme en morele steun voor ons initiatief geweest, maar die lieten zich maar moeizaam financieel vertalen, ook doordat vele van de bijna 150 PEN-centra in de wereld financieel weinig draagkracht hebben. In 2019 en 2020 kregen we geldelijke steun van de volgende PEN-centra: Finland, Zweden, Denemarken, Noorwegen, Franstalig Zwitserland, Slovenië en het Mexicaanse San Miguel d’Allende.

In 2019 heeft PEN Emergency Fund financiële hulp kunnen bieden aan 33 schrijvers en journalisten uit Syrië, Iran, Eritrea, Palestina, Azerbeidzjan, Jemen, Soedan, Burundi, Bangladesh, Egypte, Nigeria, Kameroen, Irak en de Filippijnen. Opmerkelijk was dat Turkije, een land waar nog altijd vele schrijvers worden vervolgd, ontbrak.

In 2020 zijn tot medio november 30 auteurs geholpen, waarvan maar liefst 8 uit Syrië, en verder uit Zimbabwe, Iran, Egypte, Palestina, Sri Lanka, Oeganda, Turkije, Nicaragua, Azerbeidzjan, Irak, Somalië, Eritrea, Cuba, Algerije en Sudan. Meestal ging het om bekostiging van medicatie na fysieke en/of psychische mishandeling tijdens een gevangenisstraf of om te kunnen vluchten naar een veiliger land en om daar te voorzien in medische zorg en de eerste kosten voor levensonderhoud.

De situatie veroorzaakt door Covid-19 heeft de omstandigheden waarin schrijvers verkeren verslechterd, niet alleen doordat medicijnen en levensmiddelen in veel ondemocratische landen schaars en duur zijn geworden. Dictatoriale regeringen misbruiken de coronacrisis ook om critici te isoleren en monddood te maken. Het virus veroorzaakt verlies van privacy, katalyseert weerstanden tegen regeringen, versnelt het arresteren van activisten en zorgt voor ill-treatments in gevangenissen.

Het coronavirus heeft op het functioneren van het fonds tot dusverre nauwelijks invloed gehad. Het werk gebeurt immers vooral ‘behind the scenes’ en computers, e-mailverkeer en banken werken nog steeds naar behoren.

Tot slot een verzoek: blijf ons s.v.p. steunen. Elk bedrag, hoe klein ook, is welkom. Het aantal in nood verkerende auteurs neemt toe en we willen graag iedereen helpen die deze hulp hard nodig heeft.

Job Degenaar (voorzitter)
N.B. Een uitvoerig algemeen en financieel jaarverslag van 2019 kunt u lezen op onze website: www.penemergencyfund.com