Dankwoord, de gevangenis uit gesmokkeld in een sandwich
Donderdag 16 januari jl. werd tijdens de vijfentwintigste editie van Winternachten de Oxfam Novib PEN Award uitgereikt. De avond opende met gelukkig stemmende muziek van Oleg Lysenko. De stiltes die hij tussen twee maten liet vallen, waarin we alleen het in- en uitademen van zijn accordeon hoorden, waren de enige stiltes in een even rijk als vol programma.
Het is eigen aan programma’s waar dode en gevangen gezette schrijvers geëerd worden dat ze vaak aan de lange kant zijn. Dat geeft niet. Het is nu eenmaal moeilijk een spreker de mond te snoeren, die juist recht wil doen aan iemand die systematisch de mond gesnoerd wordt.
De Free Word Speech werd gehouden door de in Parijs wonende, Syrische schrijver Samar Yazbek. Dichter, journalist, activist – bij sommige schrijvers lopen al die identiteiten door elkaar. Yazbek had bij het schrijven van deze redevoering de voorrang gegeven aan de stem van de activiste in haar. ‘Elke dag stel ik me de vraag wat ik kan doen behalve over de slachtoffers in Syrië schrijven.’ Ze vertelde onder meer over een project voor vrouwen die, met haar hulp en die van anderen, hadden leren lezen en schrijven. ‘En zo creëerden we samen een nieuw geheugen.’ Wie de dichter in haar tekst mist, leze haar poëtische roman: ‘De blauwe pen’.
Journaliste Liesbeth Staats voerde voor PEN Nederland een levendig gesprek met Jennifer Clement, President van PEN International, en met de Turkse schrijver Barbaros Altug, dit jaar gastschrijver van Winternachten. Waar Altug inzoomde op de situatie in zijn vaderland, kreeg Clement de kans afstand te nemen. Zij maakte de vergelijking met andere onderdrukkende regimes, en noemde de wetten die overal in de wereld misbruikt worden om schrijvers te kunnen arresteren.
De Oxfam Novib Award ging dit jaar naar de Oegandese schrijver Stella Nyanzi. Ze moet nog vier maanden uitzitten in een gevangenis in Kampala en kon de prijs daarom niet in ontvangst nemen. Carles Torner, uitvoerend directeur van PEN International , las haar dankwoord voor.
Haar nuchtere beschrijving van het gevangenisleven, in een cel die zij deelt met 72 andere vrouwen ‘er staan maar 5 bedden, de meeste gevangenen slapen op de vloer’ maakte diepe indruk. Ze schrijft ’s nachts. Haar dankwoord was ook ’s nachts geschreven, toen de bewakers sliepen. Maar zij niet. In het dankwoord zelf stond het uiteraard niet, maar ik hoorde later dat Nyanzi de tekst in een sandwich de gevangenis uit heeft weten te krijgen.
Aan het eind van de avond las de Palestijnse dichter Asmaa Azaizeh haar gedichten voor. Of zong ze is een betere beschrijving. Wat zij in haar gedichten en eromheen vertelde over haar positie als Palestijnse met een Israëlisch paspoort, die niet in Gaza woont noch op de Westbank, was dermate interessant dat gespreksgenote Samar Yazbek haar alle spreektijd gunde. ‘Het geeft niet,’ zei ze tegen presentator Hassnae Bouazza, ‘echt niet. Ik hang aan haar lippen. Wat zij te vertellen heeft is ook ontzettend belangrijk.’
Het was meer dan hoffelijkheid of tact. Met de gedachte dat alles wat iedereen verteld had – en nog te vertellen zou hebben als deze Winternacht langer kon duren – van groot belang was, en daarom gezegd moest worden, verlieten we na ruim twee uur de zaal.
– Vonne van der Meer
Bekijk ook de verslagen op de website van PEN International over de avond:
https://pen-international.org/news/samar-yazbek-oxfam-novib-pen-international-award-keynote
https://pen-international.org/news/stella-nyanzi-wins-oxfam-novib-pen-international-award-2020
