Dag van de bedreigde advocaat

Met manifestaties en lezingen in Den Haag en Amsterdam werd op 24 januari 2019 in Nederland invulling gegeven aan de jaarlijkse Dag van de bedreigde advocaat. Sinds 1977 wordt op die manier in ondertussen 24 steden wereldwijd aandacht gevraagd voor het trieste lot van advocaten– waaronder ook die van schrijvers en journalisten – , die worden bedreigd, de mond gesnoerd, onder druk staan, vervolgd en gemarteld of in het ergste geval worden vermoord of verdwijnen. Ze doen hun werk veelal in landen waar dat nauwelijks (nog) mogelijk is.
De solidariteit ging dit jaar in het bijzonder uit naar de mensenrechten-advocaten in Turkije, met name ook die van Koerdische afkomst. Tegen honderden van hen lopen rechtszaken, enkel op grond van het verlenen van rechtsbijstand in politieke- en mensenrechtenzaken. Ze worden doorgaans beschuldigd van dezelfde wetsovertredingen als waar hun cliënten – waaronder een alarmerend aantal journalisten en schrijvers – voor worden aangeklaagd: solidariteit met of steun aan terreurorganisaties als de gewelddadige Koerdische beweging PKK of FETÖ, die van de Turks-islamitische prediker Fethullah Gülen die in de VS verblijft. De meeste van hen mogen niet naar het buitenland reizen. Ze moeten zich regelmatig melden op het politiebureau om te controleren of ze niet onderduiken of het land ontvluchten.
Op uitnodiging van Lawyers for Lawyers en het Amsterdam Centre on the Legal Professions sprak één van hen, de Turkse mensenrechtenadvocaat Ramazan Demir op de Universiteit van Amsterdam. Demir stond onder meer ook de Nederlandse journaliste Fréderike Geerdink in 2015 bij toen ze werd neergezet als een propagandist van terreur door de Koerdische PKK/KCK.

Ramazan Demir

Volgens Demir was het nooit makkelijk om een kritische advocaat te zijn in Turkije (in 2012 stond de Dag van de bedreigde advocaat ook al in het teken van Turkije) maar is de situatie inmiddels ´evil´. Aan de hand van zijn persoonlijke ervaringen schetste hij een inktzwart beeld van zijn land, zeker na de mislukte coup in de zomer van 2016, waarvoor Ankara de FETÖ-beweging verantwoordelijk stelt. Duizenden rechters en openbare aanklagers zijn ontslagen, zeker 500 advocaten zitten in de gevangenis, tegen een veelvoud daarvan lopen processen en een krappe 100 zijn veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. ´ In versneld thema´, legde Demir uit, ´worden aan de regerende AK-partij van president Recep Tayyip Erdogan gelieerde mensen als rechter en openbare aanklager aangesteld terwijl ze nog nauwelijks ervaring hebben. ´Na een snel examen vullen ze de gaten in de rechtspraak op.´ Hij verzuchtte niet meer de energie te hebben om in de rechtszaal met mensen te moeten praten die niet kundig zijn.
Net als hun cliënten kunnen ook advocaten in Turkije niet (langer) rekenen op een eerlijk proces. Demir: ´De rechtspraak valt onder het politieke gezag. Er zijn nog steeds instituten, zoals rechtbanken, maar in de praktijk is Turkije geen rechtsstaat meer.´ Dat is volgens hem een breed gedeeld gevoel onder de bevolking: 70 procent heeft geen vertrouwen in de rechterlijke macht. Tegen Demir zelf lopen zes processen; hij verdween de afgelopen tijd ook al enkele maanden in de cel. Hij eindigde met de verzuchting: dat er geen beginnen meer aan is om overzicht te houden van de aantallen aangeklaagde en gevangen advocaten. ´We proberen dat maar elke dag worden er nieuwe processen geopend en worden er nieuwe arrestaties verricht.´
Op mijn vraag na afloop hoeveel advocaten Turkije inmiddels zijn ontvlucht, antwoordde hij met een trieste blik in de ogen: duizenden. ´Maar vanuit het buitenland kan je als advocaat tenminste nog werken, in de cel is dat onmogelijk.´

Froukje Santing
Bestuurslid PEN Nederland

Een gedetailleerde vertelling van de alarmerende situatie voor advocaten kunt u hier vinden: Basic-Report_Turkey2019[2171].