Verslag van de openingsavond van “Creative Resistance”

Verslag van de openingsavond van de WIPC/ICORN conferentie “Creative Resistance”

NB: andere artikelen over de conferentie verschenen in Volkskrant, NRC (beperkt zichtbaar) en in SSBA-salon (zichtbaar).

Van dinsdag 26 tot en met vrijdag 29 mei vond in Vlaams cultuurhuis De Brakke Grond aan de Nes te Amsterdam (en op enkele andere locaties) de tweejaarlijkse internationale PEN WiPC / ICORN conferentie en network meeting plaats, onder de titel “Creative Resistance: Stories From The Edge Of Freedom”.

Gedurende vier dagen namen ruim tweehonderd geïnviteerde deelnemers, onder wie een groot aantal internationale en gevluchte schrijvers, de huidige situatie van vrijheid van meningsuiting onder de loep. Dit gebeurde in de vorm van workshops, debatten, toneel, film en literaire programma’s. Ook waren er verscheidene onderdelen binnen deze conferentieweek toegankelijk voor een algemeen publiek.

Dinsdagavond 26 mei was het zover: ‘Creative Resistance: Stories From The Edge of Freedom’ werd officieel geopend. Dit gebeurde op passende wijze in het stijlvolle kerkgebouw De Duif op de Prinsengracht.

Welkomstwoord door Manon Uphoff
In het eerste gedeelte van de avond, uitsluitend bestemd voor congresgangers en andere genodigden, werden alle aanwezigen welkom geheten door Manon Uphoff, voorzitter van PEN Nederland. Zij meldde namens PEN Nederland hoe trots en verheugd het bestuur, en iedereen die had meegewerkt aan de totstandkoming van deze conferentie, was met de aanwezigheid van alle aanwezige (internationale) bezoekers.

Officiële opening door Eberhard van der Laan
Eberhard van der Laan, burgemeester van Amsterdam, sprak de aanwezigen namens de gemeente Amsterdam toe. Hij benadrukte in zijn speech dat steden zoals Amsterdam een grote verantwoordelijkheid dienen te dragen bij het verschaffen van plaatsen van ‘refuge’ (asiel) aan voorvechters van het vrije woord die zich niet vrij mogen uiten in hun eigen land.

Afsluitend memoreerde burgemeester Van der Laan het Festival van het Vrije Woord in De Balie op 2 mei, en de ontstane ophef over het terugtrekken van een onderdeel hieruit door PEN Nederland. Hij nodigde aan het einde van zijn rede het bestuur van PEN Nederland uit voor een persoonlijk gesprek op het stadhuis, waarin mogelijke misverstanden besproken kunnen worden.

John Ralston Saul: “Dikke huid is sleutelvoorwaarde voor vrijheid van meningsuiting”
Vervolgens was het woord aan John Ralston Saul, voorzitter van PEN International. Saul wees op de steeds groter wordende mondiale behoefte voor solidariteit binnen de internationale schrijversgemeenschap. Voor het bewerkstelligen en behouden van deze wereldwijde cohesie ziet Saul een belangrijke rol weggelegd voor een organisatie als PEN. Daarbij gaf Saul wel aan dat dit een lastige opdracht is in de huidige tijd, wijzend naar de erbarmelijke omstandigheden waarin schrijvers momenteel verkeren in landen zoals Honduras, Myanmar, Ethiopië en Eritrea.

Aan het slot van zijn betoog sprak Saul over het feit dat slechts een klein percentage van het jaarlijkse (oplopende!) aantal vermoorde schrijvers door toedoen van religieus extremistische groeperingen om het leven worden gebracht – hetgeen in contrast staat met de beeldvorming rondom vervolgde schrijvers. Het merendeel, aldus Saul, van de vermoorde schrijvers is slachtoffer van onderdrukkende politieke regimes of van corrupte wetshandhaving.

Het recht om het oneens met elkaar te zijn, om te beledigen en beledigd te worden, noemt Saul een leerproces. En hij benadrukte aan het einde van zijn toespraak dat organisaties zoals PEN het voortouw moeten nemen in het demonstreren van een “dikke huid”, een sleutelvoorwaarde in een maatschappij waar men vrijheid van meningsuiting probeert na te streven.

Empty chair: Gao Yu
Daarna was het tijd voor het presenteren van de ‘empty chair’, de lege zitplaats die symbolisch wordt gereserveerd op het congres voor een veroordeelde schrijver of journalist. Marian Botsford Fraser (voorzitter namens PEN Internationaal van WiPC) sprak over de ‘afwezige’ bezetter van dit jaar, de Chinese journaliste en dissident Gao Yu.

In april van dit jaar werd Yu – voor de derde keer in haar leven (1989, vijftien maanden; 1994, zes jaar) – door de Chinese overheid veroordeeld tot een gevangenisstraf vanwege het lekken van “staatsgeheimen”. Ditmaal voor zeven jaar.

Yu (70) is één van de meest prominente critici van het communistisch regime in China en zal nu, ondanks een zeer zwakke fysieke gesteldheid, voor de derde maal een deel van haar leven in gevangenschap moeten doorbrengen, simpelweg vanwege het feit dat zij zich publiekelijk durft uit te spreken over de misstanden in haar thuisland.

Gao Yu is naast journaliste ook dichteres. Afsluitend las Marian Botsford Fraser daarom een Engelse vertaling (door Yu Zhang) van een gedicht van Yu voor. De Nederlandse vertaling van dit gedicht, door PEN-bestuurslid Job Degenaar, kan men hier lezen.

ICORN: met dank aan…
Vervolgens sprak Peter Ripken, internationaal voorzitter van het andere organiserende comité van dit congres, ICORN. Ripken prees de moed en het doorzettingsvermogen die leden van schrijversorganisaties moeten hebben. Namens alle organisatoren bedankte Ripken de vele partijen die met hun financiële bijdragen het congres mede tot stand hadden gebracht: onder meer de gemeente Amsterdam; het Ministerie van Buitenlandse Zaken; Stichting Democratie en Media, het Vfonds, het Prins Claus Fonds; het ESF, Passaporta, het Noorse ministerie van Buitenlandse Zaken en het Nederlands Lettenfonds.

Manon Uphoff: persoonlijke betrokkenheid
Het eerste gedeelte van de openingsavond werd afgesloten met toespraken van voorzitter Manon Uphoff en bestuurslid Job Degenaar van PEN Nederland. Manon Uphoff sprak over haar in de loop der jaren gegroeide persoonlijke betrokkenheid bij schrijvers die niet mogen en kunnen schrijven wat zij willen; niet langer zijn deze schrijvers voor haar mensen uit een andere wereld, het zijn directe collega’s.

Job Degenaar: belang diplomatie
Job Degenaar, het bestuurslid van PEN Nederland dat zich al tien jaar actief inzet voor WiPC, benadrukte in zijn toespraak dat wij, schrijvers aan de ‘zonnige kant van de wereld’ met grote behoedzaamheid vooral via stille diplomatie moeten opereren bij dit werk, om de schrijvers voor wie WiPC werkt niet in nog groter problemen te brengen. De speech is hier terug te lezen.

Talkshow: Anna Funder, Masha Gessen en Geert Mak
Onder moderatie van de Nederlandse auteur Abdelkader Benali, en telkens afgesloten door een live nummer van Egyptische verzetszanger Ramy Essam, vond het tweede, voor het publiek toegankelijke, gedeelte van de openingsavond in De Duif plaats. Er was tijd ingeruimd voor drie internationaal bekende sprekers.

Als eerste sprak de Australische, in New York woonachtige auteur Anna Funder. Zij vertelde twee schitterende verhalen die zij tijdens onderzoek voor haar non-fictiewerken had meegemaakt. Beide verhalen pasten in het thema van “creatief verzet”. Het eerste was een anekdote over een pro-Snowden protestmonument in Brooklyn dat meermalen werd verwijderd en telkens in een andere vorm werd teruggeplaatst; het tweede verhaal ging over een rock&roll-muzikant/dissident in de DDR.

De tweede internationale spreker van formaat was de Russisch-Amerikaanse journaliste Masha Gessen, een prominente critica van het beleid van premier Vladimir Poetin en voorvechtster van de LGBT-beweging en diverse andere organisaties die zich inzetten voor de rechten van homoseksuele mensen.
Gessen sprak, aan de hand van enkele persoonlijke anekdotes uit de tijd dat zij haar publiceerde over Poetin en dissidenten-band Pussy Riot, over de harde, dagelijkse realiteit van schrijvers, journalisten en uitgeverijen onder de censuur in Rusland.

Laatste spreker van de avond was de Nederlandse non-fictie-auteur Geert Mak. Mak vertelde, op de hem kenmerkende enthousiaste wijze, over verschillende voorbeelden van “creatief verzet” uit de Amsterdamse geschiedenis. Zijn verhaal was een passende afsluiter van de avond; Mak sprak de grote betekenis van Amsterdam als broedplaats van verschillende vormen van verzet – een mooie gedachte om de internationale congresdeelnemers mee te geven aan de vooravond van hun verblijf in Amsterdam.

[Verslag Sam Planting]