Column Michel Krielaars

Lees hier het verslag van literair columnist Michel Krielaars over zijn deelname aan de voorleesestafette met het werk van Ahmet Altan.

Dit is mijn beste schrijver van dit moment

Wie is de beste schrijver van de wereld? Dat vroeg ik me af toen ik afgelopen zondag in een Amsterdamse boekhandel meedeed aan een voorleesestafette van Ik zal de wereld nooit meer zien. Aantekeningen uit de gevangenis van Ahmet Altan. Ik kwam laat binnen en wist amper wat me te wachten stond. Wel herinnerde ik me dat Altan een 69-jarige Turkse journalist was, die op grond van ‘gesublimeerde boodschappen’ aan de coupplegers van 2016 een lange gevangenisstraf uitzat. Maar nog nooit had ik iets van hem gelezen.

En nu waren mij in die estafette tien bladzijden uit zijn boek toebedeeld. Ik begon met lezen op bladzijde 101 en belandde middenin de wereld van een gevangen schrijver, die in een reeks thematisch gerangschikte losse overpeinzingen indrukwekkende uitspraken doet over lezen, vrijheid, leven en dood.

In een van de eerste regels die ik las vertelt Altan dat hij op zijn achtste besloten had dat O’Henry de beste schrijver van de wereld was. Nu kan ik daar inkomen, maar toch, wat betekent dat ‘de beste’ als je nog zoveel boeken te gaan hebt. Dat bleek twee jaar later, op zijn tiende. Toen kreeg Altan van zijn vader Reis door mijn kamer van Xavier de Maistre, een Franse aristocraat die vanwege een duel kamerarrest van de koning heeft gekregen en beschrijft wat hij in die kamer meemaakt en denkt. Maistre verdringt O’Henry, sterker nog, een halve eeuw later gaat Altan in zijn cel op een vergelijkbare wijze op reis. Het levert zulke mooie observaties op, dat Altan sinds zondag mijn beste schrijver van dit moment is.

Schrijven betekent voor Altan ontsnappen aan de sleur van het gevangenisbestaan. Zo staat op bladzijde 104: ‘Vergeten is de grootste vrijheid die je kunt hebben. De gevangenis, de cel, de muren, de deuren, sloten, problemen, mensen, alles en iedereen die mijn leven begrenst en zegt „je kunt hier niet weg” lost op.’

Op een gegeven moment beseft Altan dat hij in 1998 een roman heeft geschreven over iemand die na zijn arrestatie op zijn vonnis wacht. En nu is die roman ineens werkelijkheid geworden. Zo lees je: ‘Een romanschrijver die zijn roman leeft.’ En, wanneer hij eenmaal levenslang heeft gekregen, ‘Ik heb mijn eigen toekomst geschreven.’

Toch is Altan niet echt terneergeslagen, maar eerder verbaasd. Juist omdat hij schrijver is en hij in zijn fantasie kan vluchten: ‘Als je me opsluit zal ik de wereld rondreizen op de vleugels van mijn onbegrensde geest.’

Een paar van zijn mede-gevangenen zijn oud-rechters, die gearresteerd zijn op bevel van jarenlange, bevriende collega’s. Een van hen kreeg bij zijn aanhouding van zo’n collega te horen: ‘Als ik jou niet gearresteerd zou hebben, zouden ze mij hebben gearresteerd.’

Erdogan veranderde in mijn verbeelding in Stalin. En dat bracht me op het essay Free the Word! van de Russische schrijver Michail Sjisjkin, dat ik die avond las in de essaybundel De verovering van Jupiter. Hierin schrijft hij dat zij die voor de vrijheid vechten, zoals dissidente schrijvers, het in een repressief land niet alleen moeten opnemen tegen het regime, maar ook tegen de meerderheid van de bevolking. Die vindt dat zo’n schrijver een verrader is, of in het beste geval, dat zijn kritiek op het regime zinloos is. Door zulke woorden kreeg ik nog meer bewondering voor Altan.

Gepubliceerd op 24 januari in NRC Handelsblad, https://www.nrc.nl/nieuws/2020/01/24/hoe-een-schrijver-overleeft-in-zijn-cel-a3987957