Algemene Ledenvergadering 2015

Op 26 september 2015 is de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering van PEN Nederland gehouden in Amsterdam. Hier volgt het verslag.

Notulen ALV van PEN Nederland 26 september 2015

Locatie: Het Portiershuisje, Stadionplein 18, Amsterdam

Aanvang: 15.00 uur; sluiting 17.30 uur

Aanwezige bestuursleden: Manon Uphoff (voorzitter), Aleid Truijens (secretaris), Wim Jurg (penningmeester), Ronald Bos (lid), Job Degenaar (lid), Alexis de Roode (lid)

Bestuursassistenten: Sam Planting (tot 16.00 uur), Merijn Hollestelle (bestuursassistent)

Aanwezige leden: Celal Altuntas, René Appel, Maarten Asscher, Jan Boerstoel, Rudolf Geel, Jan Honout, Hester Knibbe, Geert Mak, Nicolaas Matsier, Vonne van der Meer, Edzard Mik, Klaus Siegel, Sytske Sötemann en Wim Zaal,

Afwezig met bericht: Pauline de Bok, Maria van Daalen, Ria van Hengel, Simen de Jong, Barber van de Pol, Mineke Schipper, Brigitte Spiegeler, Anne Vegter, Thomas Verbogt en Martine Woudt.

Notulist: Merijn Hollestelle

1. Opening en vaststelling van de agenda door voorzitter Manon Uphoff

• Agendapunt Actie Aandacht Azië (AAA) wordt van punt 10 verplaatst naar punt 9.

2. Voorlezen van het PEN-handvest door Aleid Truijens

3. Herdenking overleden leden

• Voorzitter Manon Uphoff leest de namen van de overleden leden voor: Hans van de Waarsenburg (voormalig voorzitter van PEN Nederland), Pam Emmerik, Ger Verrips en Heinz Hermann Polzer (alias Drs. P).
• Job Degenaar leest Van de Waarsenburgs gedicht ‘Over de velden voor’, uit de bundel Beschrijvingen van het meer (2000)
• Ter nagedachtenis van de overleden leden wordt een minuut stilte in acht genomen.
• Wim Zaal merkt op dat er nog een overleden lid valt te betreuren: Leo Ross.

4. Verslag van de ALV van 25 oktober 2014

• De notulen van de ALV 2014 waren eerder in te zien via de website of op te vragen bij het bestuur.
• Bij punt 7 van de notulen vraagt Alexis de Roode wat de situatie is van Masresha Mammo, die in Amsterdam verbleef in het kader van de Vluchtstad. Ronald Bos licht toe dat hij inmiddels asiel heeft aangevraagd in Nederland, dat toegekend heeft gekregen en dat ook zijn vrouw en kind permanent over mochten komen.
• Er zijn geen aanmerkingen op de notulen en ze worden goedgekeurd onder dankzegging van de secretaris.

5. Mededelingen en ingekomen stukken

• Er zijn de nodige mededelingen en ingekomen stukken met betrekking tot agendapunt Het bestuur heeft besloten die te bespreken bij het volgende agendapunt.
• Ingekomen stuk van Hester Knibbe, waarin zij gebruik maakt van haar ledenrecht om leden aan te dragen voor een bestuursfunctie. Knibbe draagt Lucas Hirsch en Sytske Sötemann aan.

6. Toelichting op PEN-besluit rond het PEN-vriendenproject (2 mei 2015)

• Manon Uphoff en Aleid Truijens lichten het besluit toe rondom de terugtrekking van het PEN-vriendenproject uit het ‘Festival van het Vrije Woord’, gehouden op 2 mei 2015 in De Balie te Amsterdam. Ze nodigen de vergadering uit vragen te stellen en mee te praten.

De aanloop naar het besluit:

• Het PEN-vriendenproject: PEN Nederland zou dit jaar in principe een bijdrage hebben geleverd aan het ‘Festival van het Vrije Woord’, gehouden op 2 mei 2015 (de Dag van de Persvrijheid) in de Balie te Amsterdam. De bijdrage van PEN Nederland zou bestaan uit het PEN-vriendenproject, onder leiding en toezicht van (toenmalig PEN-bestuurslid) Maartje Duin. Uitgangspunt was dat Nederlandse schrijvers een correspondentie zouden aangaan met schrijvers in landen waar [strenge] censuur heerst, met als inzet dat daar een zo open mogelijke correspondentie over zou ontstaan. Die correspondentie zou worden gepresenteerd op het genoemde festival in De Balie. De eerste aanzetten tot dit project werden gegeven in 2014, nog onder voorzitterschap van René Appel. Maartje Duin stelde voor de correspondentie te presenteren op het genoemde festival in De Balie. Nadrukkelijk was niet de bedoeling de schrijvers met wie werd gecorrespondeerd als gast aanwezig te hebben op het festival (al is die mogelijkheid in een eerder stadium wel verkend).
• Toen definitief bekend werd gemaakt dat de Deense cartoonist Kurt Westergaard (onder meer bekend vanwege zijn veelbesproken Mohammed-cartoons en de bedreigingen die hij om die reden ervaart) als gast op het festival zou zijn, ontstonden bij het dagelijks bestuur twijfels over de veiligheid en kwam de vraag op of dit festival wel de juiste plek was om het PEN-vriendenproject te presenteren. De komst van Westergaard zou vanwege zijn notering hoog op een dodenlijst van Al Qaeda namelijk verregaande veiligheidsmaatregelen behoeven en zou bovendien leiden tot grote toename van de media-aandacht voor het festival, wat mogelijk een gevaar zou vormen voor de gecensureerde schrijvers met wie gecorrespondeerd werd. Zo kon PEN Nederland bijvoorbeeld niet overzien welke gevolgen het voor de deelnemende Bahreinse schrijfster zou hebben als zij onderdeel zou zijn geworden van een festival waarop ook Westergaard te gast was. Het laatste wat het bestuur wilde is zo iemand nog verder in de problemen brengen. Een bemoeilijkende factor daarbij was dat de komst van Westergaard uit veiligheidsoverwegingen pas een dag voor het festival bekend mocht worden gemaakt. Als organiserende partij kon PEN Nederland hierover dus niet of nauwelijks met de betrokken schrijvers overleggen.
• PEN Nederland zat wel en niet in de organisatie van het ‘Festival van het Vrije Woord’, en Aleid Truijens benadrukt dat dit een van de gemaakte fouten is geweest. Het PEN-vriendenproject schoof namelijk meer en meer in de handen van de festivalorganisatie, die werd overgenomen door De Balie. Het uitnodigen van Westergaard was dan ook geen keuze van PEN Nederland, dat voor een voldongen feit werd gesteld. Wel is zijn naam reeds in december 2014 gevallen, maar toen was nog volstrekt niet zeker of hij daadwerkelijk zou komen. PEN Nederland was toen nog niet heel erg met de (risico’s van de) komst van Westergaard bezig, ook omdat de media-aandacht toen minder was, nog voor de aanslag op Charlie Hebdo van 7 januari 2015, waarna het veiligheidsaspect onder een vergrootglas kwam te liggen. Na de aanslagen op 14 februari 2015 in Kopenhagen, waar een bijeenkomst aan de gang was over kunst, blasfemie en de vrijheid van meningsuiting, werd de veiligheidskwestie nog prangender en daarmee de vraag of het PEN-vriendenproject tijdens het festival in De Balie doorgang moest vinden.
• Op verzoek van PEN Nederland is een afspraak belegd met de partijen die betrokken waren bij de festivalorganisatie – te weten: de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en campagnebureau BKB -, om het over de veiligheidsaspecten van het festival te hebben. PEN Nederland maakte bij die ontmoeting haar aarzelingen kenbaar, waarop door andere partijen begripvol en instemmend werd gereageerd. Om daarover verder te kunnen spreken, zou een bijeenkomst volgen met burgemeester Van der Laan, waar PEN Nederland graag bij had willen zijn, om duidelijk te maken met welke kwesties, aarzelingen en dilemma’s zij zat. Helaas wilde Yoeri Albrecht, directeur van debatcentrum De Balie, dat gesprek liever alleen met de burgemeester voeren, omdat het vooral over de beveiliging van De Balie ging.
• Na deze open en besloten bijeenkomst is er nog een overleg geweest met de betrokken partijen waarbij ook iemand van de politie Amsterdam aanwezig was, om het nogmaals te hebben over de veiligheid. Daar werd gezegd dat volledige veiligheid niet kon worden gegarandeerd, mede doordat De Balie als oude en centraal gelegen locatie moeilijk is te beveiligen. Dat gegeven, opgeteld bij de al bestaande aarzeling vanwege extra media-aandacht die de komst van Westergaard zou opleveren, maakte de aarzeling bij het dagelijks bestuur van PEN Nederland zo groot, dat zij aan de festivalorganisatie kenbaar maakte met het voltallige PEN-bestuur te willen overleggen over deelname aan het festival en voorzetting van het PEN-vriendenproject. Dat overleg zou twee dagen later plaatsvinden, op een al geplande bestuursvergadering van PEN Nederland. De vergadering kwam echter in de knel door een stroomstoring waardoor grote delen van het treinnetwerk plat kwamen te liggen. Het bestuursoverleg heeft via Skype, telefoon en email als nog plaats kunnen vinden en er werd besloten het PEN-vriendenproject terug te trekken uit het ‘Festival van het Vrije Woord’.
• Manon Uphoff lichtte de NVJ in over het genomen besluit, waarop door hen hoffelijk en begripvol werd gereageerd. Maartje Duin nam contact op met de andere partijen, die daarop de communicatie verbroken. Het volgende wat er gebeurde, was dat Manon Uphoff een uitnodiging kreeg om in het televisieprogramma Nieuwsuur toe te lichten waarom en hoe PEN Nederland tot het besluit van terugtrekking was gekomen. In de door Nieuwsuur uitgezonden beelden is danig geknipt, waardoor de nadruk is verschoven en een ander beeld is ontstaan. Daarna volgde op en in andere media al gauw berichten over de terugtrekking van PEN Nederland uit de organisatie van een festival dat nou juist in het teken stond van persvrijheid, en dat uitsluitend vanwege de komst van Westergaard.
• De berichtgeving leidde tot veel reacties en commotie, waarop door PEN Nederland traag en te laat is gereageerd, mede doordat dit alles onverwacht kwam. Na het lange organisatietraject waarin PEN Nederland haar aarzelingen keer op keer kenbaar heeft gemaakt, de begripvolle reactie op de terugtrekking van onder meer de NVJ en de toelichting die Manon Uphoff in het interview met Nieuwsuur had gegeven, had het bestuur deze heftige reacties niet aan zien komen. Dat neemt niet weg dat PEN Nederland in deze periode erg negatief in het nieuws is gekomen, zelfs met opzeggingen van leden en het aftreden van een bestuurslid tot gevolg, wat zeer spijtig is.

Reflectie:

• Manon Uphoff benadrukt dat de hele maand mei en juni in het teken hebben gestaan van dit besluit en dat er met name op sociale media hele heftige, felle reacties waren, niet zelden persoonlijk tegen een bestuurslid gericht. Het PEN-bestuur heeft er heel uitgebreid over nagesproken om te reflecteren op de besluitvorming en uit het gebeurde lering te trekken voor de toekomst.
• Het PEN-bestuur benadrukt en betreurt dat PEN Nederland te reactief is geweest, waar het pro-actief had moeten handelen. Zo had de terugtrekkingsbeslissing kunnen worden toegelicht in een persbericht, zodat het besluit en de argumentatie niet uit hun verband konden worden getrokken. Dat persbericht lag niet klaar. Dat is volgens Manon Uphoff niet heel handig geweest.
• Daarnaast wordt ernstig betreurd dat de mogelijkheid een andere bijdrage te leveren aan het festival niet is verkend. In de aanloop naar het festival is de aandacht zo verschoven naar wel of geen PEN-vriendenproject dat deze optie onberoerd is gebleven. Daar komt bij dat het PEN-bestuur in deze periode bijzonder druk was met de organisatie van het WiPC/ICORN-congres, dat dit jaar in Amsterdam plaatsvond. Een ander licht excuus hiervoor is dat de relatie met De Balie na de terugtrekking behoorlijk was bekoeld.
• Tevens betreurt het bestuur de besluitvorming, die, mede door tijdsdruk en technische tekortkomingen, onhelder is verlopen.
• De organisatie van het PEN-vriendenproject is te veel toevertrouwd aan één bestuurslid (Maartje Duin). Haar enthousiasme voor dit project is altijd groot geweest, maar het bestuur is daar te gemakkelijk in meegegaan, heeft te weinig toezicht gehouden en de blik in te grote mate op andere dingen gericht.
• De situatie heeft hele relevante vragen opgeleverd, wat misschien maar goed is, omdat er belangrijke lessen uit kunnen worden geleerd.

Mededelingen en ingekomen stukken hieromtrent:

• Enerzijds heeft de situatie geleid tot opzeggingen, wat bijzonder spijtig is; een gevoelig verlies van zeer gewaardeerde leden. Maar ook zijn er leden bijgekomen in diezelfde periode. In aantal heft dat elkaar bijna op, maar het maakt de pijn er niet minder om.
• Bart Droog (ex-lid) heeft een petitie ingestuurd, ondertekend door 4 leden en verschillende niet-leden. Daarin eist hij aftreding van het voltallige PEN-bestuur. Manon Uphoff brengt het verzoek in ter stemming. Eén lid onthoudt zich van stemming, de andere leden stemmen tegen aftreding van het bestuur.
• Burgemeester Van der Laan heeft het dagelijks bestuur uitgenodigd voor een gesprek, dat inmiddels heeft plaatsgevonden. Het was een plezierig gesprek waarin de kwestie is opgehelderd, met begrip van Van der Laan voor de keuze van PEN Nederland als resultaat. Hij vond het jammer dat hem niet voldoende duidelijk was geworden dat PEN Nederland graag bij het overleg tussen hem en de Balie was geweest. Hij zal de eerste de beste gelegenheid aangrijpen om de schijn van kwaadwillendheid van het bestuur van PEN Nederland recht te zetten.
• Op 28 september 2015 vindt opnieuw overleg plaats tussen de organiserende partijen van het ‘Festival van het Vrije Woord’, om samen na te denken over de programmering van het festival in 2016. Daaruit kan worden opgemaakt dat de gemoederen bedaard zijn.
• PEN International heeft na toelichting door Manon Uphoff en Job Degenaar een dankbrief gestuurd voor het genomen besluit, waarin ze begrip toont voor de gemaakte beslissing, die met name voor de stille diplomatie van WiPC in hun ogen de juiste was.
• Ook PEN Vlaanderen betuigde steun, zij heeft in het verleden ook dergelijke dilemma’s gekend..
• Job Degenaar leest een kritische brief voor van Jana Beranová (voormalig PEN-bestuurslid), waarin ze vraagt waarom er voor het nemen van het terugtrekkingsbesluit niet is overlegd met de Nederlandse schrijvers van het PEN-vriendenproject en waarom PEN Nederland niet op een andere manier heeft deelgenomen aan het festival. De antwoorden op die vragen zijn terug te vinden in deze notulen. Beranová komt tot de slotsom dat dit besluit PEN Nederland ernstige schade heeft berokkend.

Vragen van de vergadering & discussie:

• Nicolaas Matsier: wie had het initiatief bij de organisatie van het project, De Balie of PEN Nederland?

Manon Uphoff licht toe dat PEN Nederland geen mankracht en budget heeft voor de organisatie van een project met dergelijke omvang en in situaties als deze dus streeft naar samenwerking met andere partijen. Aanvankelijk was PEN dan ook blij met de uitnodiging van De Balie om het PEN-vriendenproject daar te organiseren. Maar uiteindelijk werd het festival en de organisatie daarvan steeds groter, en de rol die PEN en het PEN-vriendenproject daarin hadden steeds kleiner. PEN Nederland was zogezegd geen organiserende partij meer. Manon Uphoff stelt daarom vast dat voortaan kritischer moet worden gekeken naar samenwerkingen en wat ze PEN opleveren.

• Geert Mak: er is altijd een dilemma: vrijheid van meningsuiting en de risico’s. Dat is iets waarover goed moet worden doorgedacht, want de vraag is hoeveel risico je accepteert. Het moet per zaak worden afgewogen. Neem Rushdie, die moet zijn mond open kunnen trekken op bijeenkomsten als deze. Zou je je daar 15 jaar geleden van hebben teruggetrokken?

Manon Uphoff reageert dat het bestuur bijzonder trots is op het festival zoals het is gehouden en het juist daarom betreurt dat PEN Nederland geheel afwezig was die avond, en dat we niet met een andere activiteit in het programma aanwezig waren op de avond van 2 mei. Dat was geen kwaadwillendheid, maar iets door alle commotie gebeurd is – en dat wordt betreurd. Na de terugtrekking van het programmaonderdeel waren wij helaas niet meer betrokken bij de organisatie. In de toekomst is het dan ook zeer belangrijk wel bij dergelijke bijeenkomsten aanwezig te zijn, maar niet met een programmaonderdeel waar mogelijk gevaren aan kleven voor de deelnemers, al dan niet fysiek aanwezig. René Appel merkt nog op dat dit dilemma nog groter is vanwege een belangrijk onderscheid: het betreft hier beslissingen van PEN Nederland die een mogelijk risico vormen voor anderen die daarop geen invloed hebben, niet direct voor PEN zelf.

• Vonne van der Meer: wat was de reden om het PEN-vriendenproject, dat nog broos was doordat de correspondentie langzaam op gang kwam, al in een vroeg stadium publiekelijk te maken? Anders gezegd: wie werd met het project gediend?

Volgens Manon Uphoff is dat een volgende les, want het bestuur heeft zich onvoldoende rekenschap afgelegd van waarom PEN dat project zou opzetten en organiseren. Saillant detail is dat Amnesty International het Maartje Duin afraadde het project te ondernemen, iets waar door het bestuur van PEN Nederland, mede op aandringen van Maartje Duin, geen gehoor is gegeven. Het is van belang voortaan a priori beter over toegevoegde waarde, risico’s en dergelijke na te denken, want het is ongelofelijk belangrijk te onderzoeken en je af te vragen waarom en voor wie PEN iets doet.

• Nicolaas Matsier: waarom is Maartje Duin uit het bestuur gestapt?

Manon Uphoff: zij was het niet eens met het terugtrekken van het PEN-vriendenproject uit het festival en kon zich niet verenigen met het bestuursbesluit. Ze is wel PEN-lid gebleven en nog steeds betrokken bij het project, dat waarschijnlijk wordt ingebed in het programma van Writers Unlimited/Winternachten en de PEN/Oxfam-NOVIB Awards. Maartje Duin is altijd uitermate betrokken geweest bij het project en haar enthousiasme daarvoor wordt enorm gewaardeerd door het bestuur.

• Geert Mak: ik moet wel even slikken dat het veiligheidsaspect in de Balie van grote invloed is geweest op het besluit, dus de dreiging van een mogelijke aanslag in navolging van Charlie Hebdo en Kopenhagen. Je verwacht van PEN Nederland bij zoiets dat ze vooraan staat; ook al is het niet altijd even leuk, we moeten wel een beetje durven.

Manon Uphoff werpt tegen dat dit niet het zwaarstwegende argument was. Daarnaast was het voor PEN problematisch als kleine organisatie niet te kunnen bijdragen aan de veiligheid van een dergelijk festival en de bezoekers. Aleid Truijens vult aan dat leden op verzoek van PEN Nederland kort van te voren zijn ingelicht over de komst van Westergaard, zodat zij zelf de veiligheidsrisico’s konden inschatten. Ronald Bos vertelt dat tijdens het WiPC/ICORN-congres ook een medewerkster aanwezig was van Charlie Hebdo, maar omdat die bijeenkomst een veel meer besloten karakter had, was het daar een gemakkelijkere beslissing. Het grote dilemma is waar je moet durven en waar je anderen in gevaar brengt. Daar is, zo blijkt maar weer, lang over gesproken en het is nog steeds een afschuwelijk dilemma.

• Nicolaas Matsier: Viel er veel te presenteren in het PEN-vriendenproject?

Manon Uphoff zegt dat niet precies te weten, kan er niets over zeggen. Het stuk van Renate Dorrestein over haar ervaringen met de correspondentie met een Chinese schrijfster is prachtig, ook Toine Heijmans zou verslag doen van zijn ervaringen met een Cubaanse schrijver. Er is geen proefpresentatie van het project gehouden.

• Vonne van der Meer: is het nog wel mogelijk om een PEN-bestuur te hebben uitsluitend bestaande uit vrijwilligers, in deze tijd waarin allerlei vraagstukken spelen die 15 jaar geleden niet had, over politie en veiligheid en alles wat vandaag genoemd is? Heb je daarbij niet een professionele kracht nodig, uiteraard een schrijver, maar iemand die zich er fulltime op kan storten, met de gemeente kan onderhandelen, etc?

Manon Uphoff is blij met de vraag, want het is een van de eerste dingen die bij de nabespreking van deze kwestie aan de orde kwam. Het is heel fijn dat de PEN er is, maar worden we niet tegenover vraagstukken geplaatst waarvoor je weliswaar de mentale capaciteit hebt, maar waarvoor je simpelweg tijd, mankracht en middelen tekort komt? De werklast is na de aanslagen in Parijs en Kopenhagen enorm toegenomen, en dat in een jaar waarin ook het WiPC/ICORN-congres in Amsterdam plaatsvond. Daarnaast lijken de verwachtingen te zijn toegenomen over wat PEN geacht wordt te kunnen. De vraag is of je nog wel kunt meedoen met ‘grote jongens’ als De Balie en een campagnebureau als BKB, en of je wel mee moet willen doen. Deelname aan dergelijke grote projecten maakt je als kleine organisatie heel kwetsbaar.

• Nicolaas Matsier: Is er een door allen gedragen opinie over wat PEN kan, doet en vermag, of is daarover grote onenigheid?

Manon Uphoff: dat is precies wat we onszelf hebben afgevraagd. Het is alsof we op een splitsing staan en twee richtingen op kunnen: 1) het blijft een bestuur met vrijwillige bestuursleden die de functie vrijwillig bekleden naast hun schrijverschap, in dat geval zouden we een stapje terug moeten doen, mits dat mogelijk is nu de lampen er zo op staan. Kan het wel klein en bescheiden? of 2) je gaat praten met partijen als het Nederlands Letterenfonds (dat PEN subsidieert) en de leden om te zoeken naar een andere structurele basis van PEN, met betaalde krachten. Vraag is dan weer of je het probleem er wel mee kunt oplossen. Ronald Bos vult aan dat hij de organisatie van Creative Resistance, het WiPC/ICORN-congres, op zich nam, onder voorwaarde dat daar een professionele kracht bij zou worden gehaald. Zonder was het niet gelukt, want de verwachtingen bij zoiets zijn zo groot, dat we het niet meer zelfstandig kunnen.

• Geert Mak: er wordt best veel over de PEN gepraat, er wordt veel over gezegd en geklaagd zelfs. Mak stelt voor eens een middag en/of avond hierover door te praten, met leden, maar ook mensen van buitenaf, bijvoorbeeld David van Reybrouck die in België hele goed dingen heeft gedaan. Heb het gevoel dat PEN zo veel mogelijkheden heeft als goede club, maar dat we daarvoor wel moeten doorpraten.

Manon Uphoff is voor en wil met het bestuur en betrokken leden zoals Geert Mak met alle genoegen een dergelijke avond organiseren.

7. Verslag van het PEN WiPC/ICORN-congres 2015 in Amsterdam

• Ronald Bos: Van dinsdag 26 tot en met vrijdag 29 mei 2015 vond in Vlaams cultuurhuis De Brakke Grond aan de Nes te Amsterdam (en op enkele andere locaties) de tweejaarlijkse internationale PEN WiPC/ICORN conferentie en network meeting plaats, onder de titel “Creative Resistance: Stories From The Edge Of Freedom”. Gedurende vier dagen namen ruim tweehonderd geïnviteerde deelnemers, onder wie een groot aantal internationale en gevluchte schrijvers, de huidige situatie van vrijheid van meningsuiting onder de loep. Dit gebeurde in de vorm van workshops, debatten, toneel, film en literaire programma’ Ook waren er verscheidene onderdelen binnen deze conferentieweek toegankelijk voor een algemeen publiek.
• De conferentie is een ontmoetingsplaats voor PEN-leden en ICORN-schrijvers. Met 80 PEN-bestuursleden en 140 ICORN-betrokkenen waren er meer deelnemers dan vorige keer en de conferentie is zeer prettig verlopen, met een buitengewoon mooi programma. Ronald Bos benadrukt de prettige samenwerking met De Brakke Grond en Bonnie Dumanaw, die als professionele kracht bij de organisatie was betrokken, en bedankt het Nederlands Letterenfonds, het V-Fonds en Stichting Democratie en Media voor de financiële steun.
• Job Degenaar blikt terug op de (besloten) WiPC-bijeenkomsten, waarover hij niet te zeer in detail kan treden:
  • Op de openingsavond werd de ‘Empty chair’ gepresenteerd, de lege zitplaats die symbolisch wordt gereserveerd op het congres voor een veroordeelde schrijver of journalist. Marian Botsford Fraser (voorzitter namens PEN Internationaal van WiPC) sprak over de ‘afwezige’ bezetter van dit jaar, de Chinese journaliste en dissident Gao Yu. Er is ter plekke een petitie rondgegaan die door 70 leden is ondertekend en inmiddels bij de Chinese ambassade in Den Haag ligt.
  • De Baskische mensenrechtenactiviste Teresa Toda sprak.
  • De oprichting van PEN Honduras en PEN Myanmar.
  • Marian Botsford Fraser noemde drie boeken die door het Eva Tas fonds worden uitgegeven.
  • De situatie in Rusland is ernstig, daar wordt Facebook gecontroleerd door de overheid en worden bloggers aangevallen. Ook de situatie voor LGBTQY is in Rusland zorgwekkend, net als in Kirgizië; de vrijheid van meningsuiting van deze groep is zeer beperkt.
  • Vanuit de Deense PEN kwam het verzoek de bijeenkomsten beter voor te bereiden vanuit de organisatie, zodat niet alles op het laatste moment hoeft te worden geregeld.
  • PEN Finland heeft in een vergelijkbare situatie gezeten als PEN Nederland, nadat zij zich terugtrok uit een festival voor en over cartoonisten, waar allerlei cartoons over de profeet Mohammed werden getoond. PEN Finland voorzag polarisatie, waaruit populisme en demagogie zou voortkomen. Dit leverde de Finse PEN hoon op in de Finse pers.
  • Bijeenkomst met Zineb El Rhazoui, columniste van Charlie Hebdo, over cartoons en cartoonisten uit Islamitische landen.
• Ronald Bos vult aan dat er ook drie voor het publiek toegankelijke avonden waren georganiseerd, waaronder een avond met Syrische schrijvers. En hij merkt op dat achteraf beschouwd ook PEN International menskracht tekort komt, waardoor veel last-minute moest worden georganiseerd. Hij wil daarover in gesprek met PEN International.

8. ICORN (International Cities of Refugees Network)

• Ronald Bos licht toe dat het aantal residenties in Nederland maar in beperkte mate toeneemt. In Den Haag werd het afgefloten en ook in Utrecht is het nog niet gelukt. Vluchtstad Amsterdam bestaat nog steeds, daar verblijft de Hondurese dichteres Lety Elvir.
• Goed nieuws is dat ook Rotterdam Vluchtstad wordt, per 1 januari 2016 wordt daar een tweede Nederlands gastverblijf in gebruik genomen. Rotterdam is daarmee de tweede locatie in Nederland.

9. WiPC (Writers in Prison Committee) & Actie Aandacht Azië

• Job Degenaar: in de periode waarin ik gediend heb, is het aantal PEN-cases bijna verdubbeld: naar zo’n jaarlijkse 1000. De meeste ervan zijn ook cases van andere NGO’s, zoals Amnesty International en Human Rights Watch. Nieuw is de zinvolle samenwerking van International WiPC met de Verenigde Naties, die eens in de vier-vijf jaar alle lidstaten beoordelen op het nakomen van de mensenrechten.

Bij gemiddeld dertig tot vijftig cases per jaar is PEN Nederland actief betrokken. Ons doel is auteurs die louter gevangen zitten o.g.v. hun meningsuiting moreel, diplomatiek, literair en zo mogelijk financieel te steunen. Veel werk gebeurt, veelal i.s.m. andere PEN-centra, in de luwte van de diplomatie. Voor gevangen schrijvers is dit diplomatieke werk soms van levensbelang. Resultaten zijn meestal niet direct zichtbaar, maar op lange termijn, door geduld en vasthoudendheid, soms wel. Vervolgde schrijvers weten zich sterk gesteund door de aandacht voor hen en de kaarten en brieven die ze ontvangen.

Ook het afgelopen jaar was hectisch voor WiPC Nederland: veel brieven gingen naar regeringsvertegenwoordigers en er waren veel internationale acties en campagnes waaraan we meededen. Ook verslaglegging en vertalingen vergden tijd. De sociale media speelden daarbij een steeds grotere rol.

Vietnam, China

• Er zijn vooral brieven gestuurd naar regeringen en hun vertegenwoordigers in den vreemde van landen waar de wetgeving zelf voortdurend tot mensenrechtelijke problemen leidt, bijvoorbeeld door een één-partij-systeem. Dat is bij voorbeeld het geval in Vietnam, waar veel pro-democratische bloggers vastzitten en in China, onder meer na de golf van arrestaties bij de pro-democratische protesten in Hong Kong. Ook de arrestatie van de kritische veteraan-journaliste Gao Yu (71) is zorgwekkend. PEN Nederland heeft Gao Yu voorgedragen voor de Sacharov-prijs van het Europees Parlement.

• Naast de doorgaande acties voor de gevangen Nobelprijswinnaar Liu Xiaobo was er ook aandacht voor zijn vrouw Liu Xia, die huisarrest heeft sinds 2009, toen haar man werd opgepakt. Enkele gedichten hebben we van hen beiden in het Nederlands vertaald. Op de website van PEN is een filmpje te vinden waarin Liu Xia twee gedichten voorleest. De Nederlandse vertaling staat eronder. Het Verzetsmuseum Amsterdam heeft een van deze vertaalde teksten gebruikt tijdens een vrijheidsactiviteit op 5 mei.

Noord-Korea

• PEN Nederland heeft twee jaar geleden de oprichting van het Noord-Koreaanse PEN Centrum-in-ballingschap (gezeteld in Seoul) krachtig ondersteund, waar inmiddels diverse initiatieven ontwikkeld zijn. Het afgelopen jaar kon daardoor werk verschijnen van vertaalde Noord-Koreaanse dichters in de Volkskrant en Trouw en in mei verscheen een bloemlezing van Zuid- en Noord-Koreaanse poëzie in literair tijdschrift Ballustrada.

Turkije

• De wet tegen ‘smaad jegens de staat’, om het mooi te noemen, zorgt in Turkije al decennia voor beknotting van het vrije woord. De nieuwe anti-terrorisme-wetten worden nu ook ingezet tegen kritische journalisten. Een bekend voorbeeld is de Nederlandse journaliste Frederike Geerdink, die twee keer werd gearresteerd. In Diyarbakir werden onlangs twee Engelse en een Turkse journalist van VICE News opgepakt toen ze een reportage maakten over de botsingen tussen de Koerden en de oproerpolitie.

Honduras en Mexico

• Diverse protestbrieven zijn ook dit jaar gestuurd naar de regering en ambassades van Honduras en Mexico, waar al jaren straffeloos kritische journalisten verdwijnen of vermoorden. In de afgelopen maanden zijn er in beide landen opnieuw journalisten vermoord die kritisch schreven over de overheid of over drugskartels.

Saoedi-Arabië

• We hebben ook acties gesteund m.b.t. de bekende gevangen Saoedi-Arabische blogger-uitgever-journalist Raif Badawi, tot nu toe vergeefs, die wegens het beledigen van de islam 20 weken lang 50 stokslagen krijgt na het vrijdaggebed en 10 jaar celstraf.

Kameroen

• Gelukkig is na jarenlang actie-voeren, ook door PEN Nederland, op 27 mei de Kameroense journalist Enoh Meyomesse, die werd beschuldigd van gouddiefstal en -smokkel, vrijgelaten. Er zijn veel acties vanuit WiPC georganiseerd om hem vrij te krijgen, zoals de uitreiking van een PEN/Oxfam-NOVIB PEN Award in 2012, de Empty Chair voor hem twee jaar geleden en enkele grote internationale campagnes.

Vietnam

• Ook is de blinde, dove Vietnamese dichter en activist Huu Cau, die aan hartfalen leidt, verleden jaar vrijgelaten nadat hij bijna 40 jaar in barre omstandigheden in een werkkamp gevangen heeft gezeten. We hebben voor zijn vrijlating veel actie gevoerd en ontvingen namens een vriend een dankwoord van hem en zijn familie.

Tibet

• De plotselinge en mysterieuze dood in april van dit jaar van de Tibetaanse schrijver en mensenrechtenactivist Lobsang Chokta, die in India in ballingschap leefde en met wie Job Degenaar nauw contact had, heeft het PEN-bestuur zeer geraakt. Verleden jaar memoreerde Job Degenaar tijdens de Ledenvergadering zijn moed toen hij zich in Kyrgyzstan uitvoerig liet fotograferen met twee vijanden van de Chinese overheid: met een portret van Nobelprijswinnaar Liu Xiaobo en de eis daaronder hem vrij te laten. Datzelfde deed hij ook met de Oeigoer Ilham Tohti, die van de Chinese overheid levenslang kreeg vanwege zijn ‘separatisme’. Al een paar minuten later gingen deze foto’s de wereld over. Lobsang, een uiterst beminnelijk mens die met passie vocht voor de Tibetaanse zaak, heeft vermoedelijk geprobeerd een andere Tibetaanse monnik te weerhouden van zelfmoord. Beiden overleden daarbij aan hun verwondingen. Het is niet uitgesloten dat de Chinese regering hierbij betrokken is geweest, aangezien hij als een vijand werd beschouw.

International Translation Day

• Dertig september is uitgeroepen tot International Translation Day. PEN Nederland doet mee met een gedeeltelijke vertaling van de in Eritrea gevangen schrijver Amanuel Asrat. De case van Asrat zal tijdens het congres in Québec in de spotlights staan.

Actie Aandacht Azië

• René Appel en Job Degenaar hebben enkele jaren geleden de AAA in het leven geroepen. De belangrijkste reden daarvoor was het feit dat de meeste schrijvers in met name Zuid-Oost-Azië gevangen zitten. Het zou mooi zijn als dit project de komende tijd meer vorm krijgt. PEN Nederland zou beginnende PEN-centra zoals die van Myanmar en het Noord Koreaanse PEN Centrum in ballingschap graag willen steunen, ook financieel, bijvoorbeeld met kleine opbrengsten uit kaartverkoop. De centra waaraan wordt gedacht, zijn het Tibetan Centre (in India), het Noord-Koreaanse Centre in Zuid-Korea, PEN Myanmar, waar de situatie sinds de coup ook weer verslechterd is, Bangladesh (waar een geweldsspiraal aan de gang is) en Cambodja.

Acties van leden

• a) Acties van leden leiden tot goede resultaten en daar is het bestuur dankbaar voor. Zo deed een PEN-lid verleden jaar mee aan de wenskaartenactie en kreeg contact met de gevangen Kazachstaanse schrijver Vladimir Koslov, mensenrechtenverdediger en leider van een oppositiepartij. In 2012 werd hij gevonnist nadat hij een oliestaking in de zuidwestelijke regio van Kazachstan steunde. Internationaal wordt zijn rechtszaak beschouwd als politiek gemotiveerd. Het contact leidde uiteindelijk tot een financiële bijdrage van het PEN Emergency Fund voor Koslov en zijn gezin.
• b) Op 21 april was het World Wide Reading Day. Dit initiatief ontstond enkele jaren geleden tijdens het Berlin Literaturfestival. De Armeense holocaust, die een eeuw geleden plaatsvond, was het thema. Op die dag werden er wereldwijd Armeense schrijvers voorgelezen. Ons PEN-lid Hanneke Eggels heeft die dag ook werk voorgelezen van Armeense schrijvers in Museum van Bommel van Dam in Venlo.
• c) Een paar weken geleden hield een PEN-lid een feest op een afgelegen boerderij in Friesland waar een melkbus stond waarin gedoneerd kon worden voor de PEN. Er is toen 354 euro opgehaald. Het geld hebben we direct gestort naar het prille PEN Myanmar Centre, zodat zij een gedelegeerde kunnen sturen naar het komende PEN-congres en een steuntje in de rug hebben voor het vele goede werk dat ze daar doen.

Woord van dank van vertrekkend bestuurslid Job Degenaar

Job Degenaar: ‘Ik dank de PEN-leden die in de nadagen van 2014 weer wenskaarten hebben gestuurd (onder wie sommigen al tientallen jaren) naar hun gevangen collega’s elders in de wereld, iets wat voor deze gevangenen vaak van onschatbare waarde is: te weten dat ze niet vergeten zijn.

Ik sluit af met een verzoek aan u in december weer aan de kaartenactie mee te doen en dank u zeer voor het vertrouwen dat ik al die jaren van u en van de andere bestuurs- en ex-bestuursleden heb mogen ontvangen.’

10. Lopende projecten (project PEN-vrienden, Koop Censuur)

• Het PEN-vriendenproject, dat gepresenteerd zou worden tijdens het Festival van het Vrije Woord in de Balie, wordt voortgezet. De mogelijkheid wordt verkend het project onder te brengen bij Winternachten/Writers Unlimited, waar ook de PEN/Oxfam-NOVIB Awards worden uitgereikt.
• Renate Dorrestein schreef over haar correspondentie met een Chinese schrijver een uitgebreide longread die digitaal aan alle leden is aangeboden. Op de website is tevens een artikel te lezen dat Toine Heijmans voor de Volkskrant schreef over zijn correspondentie met een Cubaanse auteur.
• Het project Koop Censuur is in ontwikkeling en de voortgang is te volgen via de website. PEN Nederland benadert Nederlandse uitgevers met de vraag of zij werk willen uitgeven van auteurs die in hun land worden gecensureerd en daaraan extra aandacht willen besteden.

11. PEN-dispuut en PEN/Oxfam-NOVIB Awards

• In januari 2015, kort nadat de aanslag op Charlie Hebdo had plaatsgevonden, werden de PEN/Oxfam-NOVIB Awards voor de laatste keer uitgereikt. Van deze avond, waarop onder andere Karl Ove Knausgard sprak, is een uitgebreid verslag terug te lezen op de website.

12. PEN Emergency Fund

• Rudolf Geel en Jan Honout lichten hun werk voor dit fonds toe. Het Emergency Fund functioneert al 45 jaar goed. Het Fund helpt ongeveer vijftig schrijvers per jaar. Probleem is echter dat in 2014 veertigduizend euro meer werd uitgegeven dan er binnenkwam, vooral doordat grote sponsoren hun financiële steun hebben opgezegd. Momenteel wordt geteerd op de buffer en wordt er wordt gepoogd de middelen aan te vullen, wat voor de continuïteit van het Fund noodzakelijk is.
• Het PEF geeft boeken uit die worden gesubsidieerd door het Eva Tas-fonds, gratis verkrijgbaar voor iedereen. Bij interesse is contact op te nemen met het Eva Tas-fonds.
• Jan Honout en Rudolf Geel denken erover binnen enige tijd het stokje over te dragen aan anderen.

13. Financiën

• Het financieel verslag over 2014 van penningmeester Wim Jurg is goedgekeurd door de kascommissie (bestaande uit Rudolf Geel en Jan Honout) en de vergadering.
• De kascommissie verklaart (wederom) bereid te zijn een jaar aan te blijven, met dank van het bestuur.
• Wim Jurg licht toe dat de begroting van 2016 wederom sprekend lijkt op die van voorgaand jaar. De begroting wordt goedgekeurd met dankzegging aan Wim Jurg.

14. Website

• Alexis de Roode licht toe dat de website up tot date is geüpdatete is en frequent wordt bijgehouden. Dat geldt ook voor sociale media, waar het bereik van PEN Nederland flink toegenomen is.
• Voorheen had het PEN Emergency Fund een eigen website, inmiddels is dat niet meer het geval. Alexis de Roode, Jan Honout en Rudolf Geel gaan met elkaar in gesprek over online mogelijkheden van PEN Nederland en het PEN Emergency Fund.

15. Aankomend congres in Quebec (afgevaardigden vanuit PEN Nederland)

• Job Degenaar is namens het bestuur van PEN Nederland aanwezig op het jaarlijkse PEN-congres. Omdat hij demissionair bestuurslid is en al op deze ALV aftreedt, reist hij naar Quebec met mandaat van het PEN-bestuur, zodat hij aldaar stemrecht heeft bij de verkiezing van de nieuwe voorzitter van PEN International (John Ralson Saul treedt af).
• Indien het financieel en – gezien zijn toestand – medisch haalbaar is, zal ook Ronald Bos naar het PEN-congres reizen.

16. Vertrekkende en nieuwe bestuursleden

• Job Degenaar en Ronald Bos verlaten het bestuur. Job Degenaar heeft zich ruim tien jaar ingezet voor het WiPC en heeft een schat aan kennis en ervaring opgebouwd. Het PEN-bestuur en de vergadering bedanken hem voor zijn grote toewijding. Ronald Bos treedt na acht jaar af, een periode waarin hij zich vooral heeft ingezet voor ICORN. Ook voor hem is er dankzegging van het PEN-bestuur en de vergadering.
• Aan de termijn van penningmeester Wim Jurg komt eveneens een einde. Het PEN-bestuur dankt hem zeer voor zijn zorgvuldige financiële beheer en de gezonde financiële situatie die hij achterlaat. Wim Jurg zal nog voor de financiële afronding van 2015 zorgen.
• Het PEN-bestuur is met verschillende kandidaten in gesprek voor de opvolging van de drie vertrekkende bestuursleden en zal zorgdragen voor een soepele transitie. In januari 2016 volgt naar alle waarschijnlijkheid een ALV om nieuwe bestuursleden te kiezen en te installeren.
• Het bestuur draagt als nieuw bestuurslid Edzard Mik voor (auteur van romans en korte verhalen, hoofdredacteur van tijdschrift De Gids en voorheen sociaal advocaat). Edzard Mik wordt benoemd tot algemeen bestuurslid.
• Peter Abspoel (dichter, vertaler en schrijver van nonfictie) is kandidaat voor het penningmeesterschap.
• Binnen afzienbare tijd zal er ook nieuwe voorzitter moeten komen, omdat ook Manon Uphoff, zoals vorig jaar op de ALV reeds bekendgemaakt, zal terugtreden.

17. Rondvraag en sluiting

• De uitnodiging voor het door Geert Mak voorgestelde gesprek over wat PEN Nederland vermag volgt.
• Manon Uphoff sluit om 17.34 de ALV 2015.