Verslag WiP-conferentie 2013
“No, no, please put it on Facebook!”
Verslag van de Writers in Prison-conferentie 2013 (Krákow, 14 – 17 mei)
(door Job Degenaar)
Inleiding
Op uitnodiging van de voormalige Poolse hoofdstad Krákow hielden ICORN (het internationale netwerk dat een verblijfplaats biedt aan gevluchte schrijvers) en International WiPC hun tweejaarlijkse conferenties met als bindend thema ‘Writing Freedom’. De bijeenkomsten waren gekoppeld aan het derde Festiwal Miłosza, dat in Krákow, de woonplaats van de Nobelprijswinnende dichters Szymborska en Miłosz, plaatsvond. De programma’s van beide organisaties kwamen voor een deel overeen. Van het International WiPC, dat jaarlijks 800 tot 900 cases van gevangen en/of vervolgde schrijvers ‘bewaakt’ en in 64 PEN-centra (van de 146 PEN-centra in 105 landen) actief is, waren er ruim 70 gedelegeerden uit Polen, Engeland, Duitsland, Noorwegen, Zuid-Afrika, Zwitserland, Verenigde Staten, Finland, Zweden, Vlaanderen, Portugal, Tibet, China, Chili, Kroatië , Syrië, Frankrijk, Catalonië, Baskenland, Japan, Denemarken, Azerbeidjan, Guadalajara, Nigeria, Philippijnen, Rusland, Wit-Rusland en Nederland bijeen in een opvallend informele setting, waarin onder meer de verontrustende rapporten uit Mexico, de Hoorn van Afrika, het Midden-Oosten, Azië en Noord-Europa vrijelijk tot hun recht kwamen en tot actie noopten. De conferenties vonden grotendeels plaats in het fraaie Japanse Manggha Museum. Hieronder een verslag, waarbij met opzet een aantal namen niet genoemd wordt i.v.m. mogelijke represailles.
Dinsdag 14 mei
Openingsrede bij het thema Writing Freedom
De gezamenlijke opening van ICORN en WiPC vindt plaats in de statige historische aula van de Jagelloni Universiteit in Krákow met een lezing door Timothy Garton Ash, hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Oxford. Hij citeert Genesis: ‘In the beginning was the word’. Woorden impliceren de mensheid en vormen een uitdaging, een test voor het welzijn daarvan. Krákow was de eerste ‘city of refuge‘ en herbergde in het verleden veel priesters, schrijvers en kunstenaars. Vrijheid van expressie was hier al eeuwenlang een groot goed. Daaraan refererend geeft Garton Ash zijn lezing de titel: A city of global free speech. Hij doelt vooral op de toenemende globale contacten, vooral door sociale media, internet, You Tube en mobiele telefoons. Steden herbergen steeds meer buitenlanders. Londen telt meer dan 300 talen. Een project als ICORN gaat ook de hele wereld over. De veranderingen in Birma zijn, aldus Garton Ash, voor een belangrijk deel te danken aan de sociale media. Hij pleit voor een mondiaal ‘free speech debate‘. Gewelddadige bedreigingen, bijvoorbeeld van de kant van religieus extremisme en de georganiseerde misdaad, vormen daarbij een groot obstakel. We zullen, besluit hij, moeten leren leven met diversiteit en de ander moeten begrijpen door achter het masker het menselijk wezen te zien. Voor de gevaren van digitalisering heeft Garton Ash minder oog.
Woensdag 15 mei
Opening van de besloten WiPC-sessies
Marian Botsford Fraser, voorzitter International WiPC, opent in het fraaie Japanse Manggha Museum de vergadering. De inmiddels traditioneel geworden ‘empty chair’ is voor de Kameroense schrijver en blogger Enoh Meyomesse, die in december 2012 een zevenjarige celstraf kreeg i.v.m. een gewapende roofoverval op goud. Bewijzen zijn er echter niet en alom wordt aangenomen dat zijn kritische houding tegenover de regering debet is aan zijn veroordeling.
De opvolgster van Sara Whyatt, Programme Director van International WiPC, is Ann Harrison. Ze is hier aanwezig en wordt binnen enkele weken aangesteld.
John Ralston Saul, president van International PEN, doet, zoals gebruikelijk is, ook zijn zegje, deze keer over de aanwezigheid van PEN International tijdens het debat over cybercrime bij de Commission on Crime Prevention and Criminal Justice, een door de VN opgezette commissie die in maart bijeenkwam in Wenen.
Opvallend en betreurenswaardig is het vrijwel ontbreken van de Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse centra hier in Kraków.
v.l.n.r. Cathy McCann (researcher Azië en Midden-Oosten van PEN International), Marian Botsford Fraser, Margie Orford en Ma Thida (uit Myanmar)
Ma Thida, een bekend schrijfster uit Myanmar (Birma), wordt geïnterviewd door Margie Orford (van South African PEN). Ze brengt verslag uit van haar langdurige celstraf en beschouwt vooral de armoede, maar ook de slechte kwaliteit van het onderwijs en de regels die voortkomen uit ondeugdelijke wetgeving, als de oorzaak van veel problemen in haar land. Een lang proces van onderdrukking maakt dat mensen niet meer nuchter kunnen denken. Vrijheid van informatie en van expressie heeft er lange tijd niet bestaan. Op dit moment ontbreken in Myanmar nog een PEN-centrum en professionele uitgevers.
Daarop volgt een paneldiscussie, geleid door Marian, waarin schrijvers uit Azerbeidjan, Egypte, Irak en een topman van Google, Bill Echikson, zitting nemen, met als thema ‘Internet is problably the best and the worst thing for a writer‘. De deplorabele situatie van bloggers in de genoemde landen komt aan de orde. Een auteur die gevangen heeft gezeten, vertelt hoe haar familie zich distantieerde en zij totaal van de wereld werd afgesneden. Het ergste vond ze het verliezen van haar eigen handschrift.
In de situatie na de vrijlating gaan schrijvers steeds vaker de uitdaging aan om hun defensieve houding om te zetten in een offensieve. Deze strijdbare houding zie je ook bij vervolgde schrijvers in een land als China terug. De smeekbede “Please don’t put it on Facebook” wordt zelfcorrigerend omgezet in: “No, no, please put it on Facebook”. Niet klagen en huilen, maar iets doen! Hoe meer vrijheid van expressie in de wereld, hoe moeilijker het wordt voor regeringen deze mensenrechten met voeten te treden.
Een ander item dat ter sprake komt, is de PEN Declaration on Digital Freedom, die binnenkort aan de UNESCO wordt aangeboden.
’s Middags vinden er workshops plaats in de bijzonder mooi gerestaureerde Villa Decius, die zowel door ICORN’ers als WiPC’ers bezocht kunnen worden. Van echte workshops kun je doorgaans niet spreken: vaak ontbreekt het aan tijd, doordat alle sessies uitlopen en wordt er uitsluitend informatie uitgewisseld, wat niet wegneemt dat de bijeenkomsten toch hun waarde bewijzen: het leidt vrijwel altijd tot een beter begrip van de cases die aan de orde zijn.
Er wordt een aangrijpende documentaire over Sri Lanka getoond, in 2012 gemaakt door Beate Arnstad, die toen het land bezocht dat drie decennia door oorlog geteisterd is en waar nog zo’n 15.000 mensen, grotendeels politieke gevangenen, in kampen zitten opgesloten onder zeer slechte omstandigheden. Ook de gruwelijke massaslachting in 2009, toen het leger bij Tamil Eelam een einde maakte aan de burgeroorlog, komt onverbloemd in beeld. De camera volgt daarna een aantal verbannen Sri Lankaanse journalisten, van wie een van hen, die in Europa asiel heeft gekregen, zich stil achterin de zaal had begeven, wat tot heftige emoties bij het publiek leidt. De situatie in Sri Lanka is nog steeds slecht. Er heerst grote angst: niemand durft te schrijven over de wantoestanden. Een oppositieleider die beoogde de bevolking vreedzaam met elkaar te laten leven, is vermoord. Op dit moment herbergt India veel Sri Lankaanse vluchtelingen.
Aansluitend volgt een discussie o.l.v. Cathy McCann.
In een andere workshop over de staat van vrijheid van expressie sinds de Arabische Lente, geleid door de Syrische ‘researcher Middle East and Development Officer of PEN International’, Ghias Aljundi, is de centrale vraag: is de Arabische Lente zwakker geworden? De islamafobie, de wetgeving die misbruikt wordt om belediging van de Islam te straffen en de oorlogsterreur vormen ernstige bedreigingen voor de mensenrechten. In het Arabische deel van de wereld huizen vergelijkbare regeringssystemen. De Arabische revolutie heeft in Libië, Tunesië, Syrië, Bahrein, Egypte en Jemen de oorspronkelijke structuren verwoest. Er moeten nieuwe systemen worden opgebouwd, met democratische beginselen.
Als er dieper op de mensenrechtensituatie in specifieke landen wordt ingegaan, is dit achterin het overvolle zaaltje, waar ik nog net een plaats kon bemachtigen, helaas niet te horen.
’s Avonds is er een zeer geslaagde poëzieavond in een sfeervol, intiem café: Xpress Freedom! Fraaie performances, door, onder anderen, Chenjerai Hove (Zimbabwe), Esterine Kire (Nagaland), Sjón (IJsland) en Naimeh Rajih (Jemen), afgewisseld met indrukwekkende jazz door de Poolse band High Definition.
Donderdag 16 mei
Op donderdagmorgen nemen filmer en mede-bestuurslid Ronald Bos, die Nederland voor de ICORN-bijeenkomsten vertegenwoordigt, en ik de gelegenheid te baat de president van het Independent Chinese Centre, Tienchi Martin-Liao en de vice-president van PEN Suisse Normande, de Vietnamese Nguyên Báo Viêt Hoang, te filmen tijdens het voorlezen van teksten van Li Bifeng en Nguyên Huu Câu in de oorspronkelijke taal. De opnamen vinden plaats in een parkje aan de rivier de Wisła (Vistula), direct om de hoek van het Manggha-museum.
Er is een workshop over de problemen in Bangladesh en de Filippijnen. De aanwezige schrijvers vertellen over wat hen zelf overkwam. Negentig procent in Bangladesh is moslim, tien procent katholiek, hindoe of van een ander geloof. De democratie functioneert niet. Voor andere politieke standpunten is geen ruimte. Je bent of vóór de regeringspartij of vóór de oppositie. De media gaan daarin mee. Van genuanceerde informatieverstrekking is geen sprake. Journalisten die over corruptie schrijven, worden vals beschuldigd en als criminelen vastgezet, bedreigd of vermoord. Het democratisch systeem moet opnieuw worden opgezet. Europa stuurt veel geld voor verbetering van de mensenrechten, maar zou volgens de aanwezige schrijvers uit dit land voorwaarden moeten stellen.
Ook de Filippijnen kent een zorgelijke situatie. In 2009 werden er 32 journalisten gedood in een van de armste regio’s. In het bloedbad kwamen 57 leden en sympathisanten van een rivaliserende politieke stroming om het leven, maar ook toevallige voorbijgangers. De moordpartij leidde mondiaal tot grote verontwaardiging. Recentelijk werd, na martelingen en twee jaar gevangenisstraf, de dichter-activist Ericson Acosta bevrijd (zie onze website over zijn case), die valselijk werd beschuldigd lid te zijn van de NPA (New People’s Army). De wereldwijde actie om hem vrij te krijgen was erg succesvol, ook dankzij zijn vader, die een bekende journalist is, en zijn invloedrijke (schoon)familie. Het is inmiddels geen probleem meer als je communist of socialist. Mensen worden nu simpelweg van iets anders beschuldigd zodra ze ál te kritisch worden. De dichter-schilder Alan Jasmines zit ook vast. Er is geen enkele vrijheid van informatie.
’s Avonds is er in het kader van het Miłosz-festival als afsluiting een poëzieavond in de Małopolska Garden of Arts, waar Duo Duo, Gary Snyder, Adam Zagajewski (als Snyders vertaler) en Julia Hartwig optreden. Doordat ik door onvoorzien oponthoud tien minuten later aankom, moet mij helaas veel ervan ontgaan: de apparaatjes waarmee je in verbinding kunt staan met de simultaan-vertalers zijn op en ik moet genoegen nemen met een verre van ideaal plaatsje op een trap.
Vrijdag 17 mei
Als vrijdagmorgen de WiPC-sessie weer om negen uur aanvangt, wordt de zaal door nog geen twintig mensen bevolkt. Het overladen programma speelt velen parten. John Ralson Saul, voorzitter van International PEN, vertelt over de recente PEN International-delegaties naar Bahrein, Mexico en Turkije en blikt vooruit op een missie in China (in juli 2013). De missie naar Bahrein, waar de mensenrechtensituatie zeer slecht is, valt onder de IFEX-paraplu (die internationaal de vrijheid van meningsuiting verdedigt en promoot). De missie naar Mexico werd financieel gesteund door American PEN. De Canadese zanger Leonard Cohen betuigde ook zijn solidariteit met de Mexicaanse schrijvers. Er werd een ‘international statement’ onder de media verspreid: ‘TO THE JOURNALISTS AND WRITERS OF MEXICO’: “We, writers from around the world, stand with you and all Mexican citizens who are calling out for the killing, the impunity, the intimidation to stop. These violations diminish us all and threaten the right of Mexican citizens to live lives both safe end free from censorship. You have an absolute right to life and a guaranteed right to practice your profession free from fear.” Ook in Centraal- en Zuid-Amerika is de situatie niet goed. De PEN-centra opereren daar doorgaans zwak. In Brazilië zijn er de afgelopen tijd twaalf schrijvers vermoord.
Tot slot vindt er een evaluatie van de afgelopen dagen en zelfs van jaren plaats, worden er strategieën besproken (de Chinese overheid gebruikt de Beijing Bookfair als onderdeel van hun strategie, wat natuurlijk om een speciale aanpak vraagt) en wordt er vooruit gekeken naar de bijeenkomsten in Reykjavik, waar in september het 79-ste PEN Congres wordt gehouden en waar de resoluties die hier voorbereid zijn, door de Assembly moeten worden goedgekeurd.
Slotwoord
Marian Botford Fraser noemt deze conferentie een ‘stepping stone to the congress in Reykjavik’. Ik vond de bijeenkomsten zeer waardevol vanwege de programmering, maar ook vanwege het feit dat er buiten het programma om weer veel directe contacten zijn gelegd tussen vertegenwoordigers van landen die dringend steun behoeven en PEN-centra die die steun willen geven. Vrijheid van informatie en expressie zijn kostbare mensenrechten, die nog altijd onvoldoende naar waarde geschat worden.
De middag en deel van de afscheidsavond gebruikten veel aanwezigen, ook ik, voor een uitvoerige rondleiding in het werk- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, die nog lang zal heugen.
