Verslag Oxfam Novib/PEN Awards

Donderdag 16 januari was de avond van het vrije woord. In Theater aan het Spui in Den Haag vond de uitreiking van de prestigieuze Oxfam Novib/PEN Awards for Freedom of Expression plaats. Het was de openingsavond van het Writers Unlimited Winternachten festival 2014.

Door: Iris van Vliet

De awards worden jaarlijks uitgereikt aan schrijvers en journalisten die vanwege hun werk worden vervolgd of zijn gevlucht. De Russische journaliste Oksana Chelysheva ontving de award (overhandigd door Farah Karimi, directeur van Oxfam Novib) voor haar openlijke kritiek over de houding van Rusland in het Tsjetsjenië-conflict.
Naast Oksana Chelysheva, is de prijs nog aan twee andere journalisten toegekend; de Somalische Abdiaziz Abdinur Ibrahim, freelance journalist die in 2013 in de gevangenis terechtkwam door zijn uitspraken over censuur door de Somalische staat, en de Hondurese journaliste en mensenrechtenactiviste Dina Meza, die sinds 2006 wordt lastiggevallen en bedreigd.

Farah Karimi overhandigt Oxfam Novib/PEN Award aan winnares Oksana Chelysheva

De opkomst tijdens deze avond was groot. Het Engelstalige programma was tot stand gekomen i.s.m. PEN Nederland, PEN International en Oxfam Novib. Marjolein de Jong (wethouder Cultuur, Binnenstad en Internationaal van Den Haag), Ton van de Langkruis (directeur Writers Unlimited) en Laura McVeigh (directeur PEN International) verwelkomden om beurten de volle zaal.

De openingstoespraak werd gehouden door Ian Buruma (schrijver, sinoloog en japanoloog). Hij sprak over het belang van de prijsuitreiking en het effect op de schrijvers en journalisten die deze prijs ontvangen: “Not only does it give them higher profile. That is one advantage of prices. It is also more embarrassing for governments to prosecute them once they are famous”.
Ian Buruma sprak zich ook uit over het hoge niveau van hun werk. Want hoewel het van groot belang is schrijvers een stem en erkenning te geven, zouden we literatuur bovenal moeten beoordelen op de kwaliteit, en niet uitsluitend op de kritische houding naar de staat. Hij sloot de speech af met het uitspreken van de volgende wens:“We give their work prominence and help them write (…) so that one day they don’t have to be activists.”

Farah Karimi (directeur Oxfam Novib) overhandigde de award aan Oksana Chelysheva, die zichtbaar geëmotioneerd was. Zij eerde in haar dankspeech slachtoffers van onderdrukking, de eerdere laureaat Anna Politkovskaja en de in Nederland overleden activist Alexander Dolmatov.

Na een muzikaal intermezzo door Trio Mäshräp lichtte Manon Uphoff (schrijver en bestuurslid van PEN Nederland) het werk van PEN Nederland toe, waarna de avond werd afgesloten met het jaarlijkse PEN-debat. Petra Stienen (arabiste) leidde het gesprek met Marente de Moor (slaviste, schrijfster, columniste), Frank Westerman (journalist, schrijver) en prijswinnares Oksana Chelysheva over de rol van sociale media, bijvoorbeeld in de strijd tegen onderdrukking en beperking van de vrijheid van meningsuiting in Rusland.
Het debat liep van ‘the change of tides’ in Rusland tot Vladimir Poetin en Rusland als (stil) gevaar (Oksana: “Putin wasn’t the ‘tiger-shooting’ strong man he now presents himself to be, but really a grey mouse. A colonel with an oath of loyalty to Yeltsin. He stopped talking about the important things and created conspiracies instead.”), van (sociale) media in Rusland en de kijk op verschillende actuele gebeurtenissen zoals de gevangenschap van de leden van Pussy Riot (“These girls bravely challenged the ‘macho image’ of the state”) tot het bezoek van onze Koning aan Rusland en de zware overheidsdelegatie naar de Olympische Spelen. (Oksana, over het eerdere bezoek van Koning Willem-Alexander aan Rusland: “He should have taken the chance to use his voice and not being part of Putins ‘entourage’ (…). But we can only speculate about the reasons for his visit. Even if a deal was made in exchange for the freedom of Greenpeace prisoners, to me it is the right decision”) en de houding tegenover homoseksualiteit (de grote invloed van de orthodoxe kerk, de masculiene samenleving en de sterke antihomo-propaganda, waarbij vaak een directe lijn wordt getrokken naar pedofilie).
Op de vraag of er nog vrije media is in Rusland antwoordde Oksana: “The internet, not television. Printed media are all censured in some way.” Zij gebruikt sociale media als Facebook en Twitter om informatie te verspreiden en een brug te bouwen tussen verschillende mensen in verschillende landen en benadrukte dat er steeds meer journalisten zijn die, onafhankelijk van kranten en tv, hun eigen (veelgelezen) blogs beginnen.

Het gesprek eindigde met een metafoor van Oksana Chelysheva over dictatorschap; “The iceberg is both a threat for international shipping and domestic vessels”. Het is belangrijk om altijd onder de oppervlakte te blijven kijken naar gevaar dat, zoals de ijsberg slechts zijn top boven het water uit laat stijgen, zijn dreiging verbergt.