Verslag Oxfam Novib / PEN Awards, 20 januari 2016

Oxfam Novib PEN Awards en PEN-debat 2016

Op donderdag 14 januari 2016 werden op de openingsavond, Free the Word, van het literatuurfestival Winternachten in het Theater aan het Spui in Den Haag de jaarlijkse Oxfam Novib PEN Awards uitgereikt, prijzen voor schrijvers die in moeilijke omstandigheden of ondanks tegenwerking of censuur blijven schrijven.

Veelzeggend was dat geen van de drie prijswinnaars – Can Dündar, Amanuel Asrat en Omar Hazek aanwezig kon zijn om de prijs in ontvangst te nemen. De Turkse journalist, schrijver en filmmaker Can Dündar zit gevangen om wat hij in zijn krant over de regering heeft geschreven. Dat geldt ook voor dichter en journalist Amanuel Asrat uit Eritrea, die al veertien jaar gevangen zit.

Dilek Dundar, de vrouw van Dündar en de Eritrese journalist Habtom Yohannes, een vriend van Asrat, namen de prijzen in ontvangst. Dilek las een indrukwekkende brief voor die haar man in de gevangenis aan de bezoekers van Winternachten had geschreven en toonde een film over het journalistieke werk van haar man.

De derde winnaar, de Egyptische schrijver Omar Hazek, die als enige persoonlijk de prijs in ontvangst zou nemen, werd bij vertrek op het vliegveld van Caïro tegengehouden door de autoriteiten. Festivalgast Alaa al Aswani, eveneens een Egyptische schrijver, nam namens hem de prijs in ontvangst.

De avond werd geopend met een korte toespraak door Ton van der Langkruis, de organisator van het Winternachten-festival. Vervolgens was het woord aan radiomaker en schrijver Lex Bohlmeijer, tevens moderator vsn de avond, die schrijfster Jennifer Clement, de nieuwe voorzitter van PEN International , op het podium uitnodigde.

Clement hield een indringende toespraak over de noodzaak van het bestaan van een organisatie als PEN International. Opdat het onrecht dat wereldwijd, zij het soms buiten het Westerse gezichtsveld, dat zovele schrijvers nog altijd wordt aangedaan niet vergeten, en dat zij die niet voor zichzelf kunnen spreken, alsnog in zekere mate een ‘stem’ krijgen.

De Brits-Chinese schrijfster Jung Chang hield de jaarlijkse Free the word speech; ze vertelde over haar vlucht uit maoistische China.

Toine Heijmans, die als deelnemer aan het PEN-vriendenproject en voor deelname aan het debat aanwezig was, schreef in zijn verslag van de festivalavond voor de Volkskrant op 18 januari er het volgende over: “Jung Chang is er wel, de beweeglijke Chinese schrijfster (Wilde Zwanen) die in tien minuten haar geschiedenis vertelt – dat ze haar eerste gedicht verscheurde en door de wc spoelde toen de mannen van Mao haar flatgebouw kwamen doorzoeken, dat boeken lezen volgens Mao dommer maakt, dat ze zelf, net als haar boeken, verboden is in China. De autoriteiten doen er hun best haar naam uit internet te gummen. Ze lacht erbij.”

Na Changs lezing werden de prijzen door Farah Karimi, algemeen directeur van Oxfam Novib, uitgereikt aan de drie plaatsvervangers van de winnaars. Er werden gedichten voorgelezen van de afwezige winnaars. En van de 35-jarige Palestijnse dichter en kunstenaar Ashraf Fayadh, die door een Saudische rechtbank op 17 november ter dood veroordeeld is – onthoofding – omdat hij atheïsme zou propageren in zijn poëzie.
Hierna vond er een kort vraaggesprek plaats tussen Lex Bohlmeijer en Manon Uphoff, voorzitter van PEN Nederland, over de huidige stand van zaken bij PEN Nederland en over de grote impact die een avond als deze kan hebben.

Zoals elk jaar organiseerde PEN Nederland op deze bijeenkomt een debat. Dit jaar ging het dat over de ‘onbedoelde gevolgen van goede bedoelingen’, bij het steunen van schrijvers. Hierover ontstond een interessant debat tussen de schrijvers Toine Heijmans, Renate Dorrestein, de Egyptische schrijver Alaa al Aswani en PEN-voorzitter Jennifer Clement, die in Mexico woont en werkt, onder leiding van Lex Bohlmeijer.

Opmerkelijk was dat beide Nederlandse schrijvers – die correspondeerden met monddood gemaakte schrijvers voor het PEN-vriendenproject – terughoudender en voorzichter waren dan de andere twee. Renate Dorrestein, die heeft gecorrespondeerd met de Chinese dissidente Liu Di, benadrukte dat het erg naief is aan zoiets te beginnen zonder de mogelkijke consequenties ervan voor de ander te overzien. Ook vormden culturele verschillen een hindernis om elkaars bedoelingen goed te begrijpen. Toine Heijmans, die vorig jaar correspondeerde met de destijds gevangen zittende Cubaanse schrijver Angel Santiesteban Prats, was zich ook zeer bewust van de gevaren voor zijn PEN-vriend, die zich daar echter zelf weinig zorgen om maakte. Clement en Alaa al Aswani benadrukten dat contact met schrijvers in vrije landen, al is het maar een kaartje, voor gevangen schrijvers van levensbelang is.