Oxfam Novib / PEN Awards 2015

Op donderdag 15 januari, in het ‘Theater aan het Spui’ te Den Haag, vond de openingsavond Free the Word! plaats van het festival Winternachten van Writers Unlimited. Als elk jaar werden hier ook de ‘Oxfam Novib/PEN Awards for Freedom of Expression’ uitgereikt.

Vanwege het feit dat de aanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo in Parijs nog geen week geleden was, leek het evenement een extra belang te hebben. Dit besef bleek te bestaan bij de leden van PEN Nederland en bij het gehele publiek. Nog nooit eerder waren de kaarten voor Free the Word! zo snel uitverkocht. Een hoopgevend teken voor alle bij deze avond betrokken partijen.

De avond werd geopend met een indringende toespraak door de directeur van Writers Unlimited, organisator van het Winternachten-festival, Ton van der Langkruis.

Hierna was het woord aan de voorzitter van PEN International, John Ralston Saul. In een hartstochtelijk betoog over de gebeurtenissen in Parijs wees hij erop dat onze eigen regeringen meer beperkingen opleggen aan een daadwerkelijke vrijheid van meningsuiting dan dat wordt gedaan door aan ons vijandig gezinde machten.

Vervolgens was het tijd voor de ‘Free the Word‘- openingsspeech. Dit jaar werd deze gehouden door niemand minder dan de bekende Noorse auteur Karl Ove Knausgård. De verwachtingen waren hooggespannen. Thema’s die Knausgård voorbij liet komen: de grenzen van een ‘vrije’ meningsuiting, de ‘wij-identiteit’ en de noodzaak tot het zich kunnen verplaatsen in de gedachtewereld van een ander.

Nu was het tijd voor het uitreiken van de prijzen. De ontvangers van de Oxfam Novib/PEN Awards 2015, uitgereikt door Oxfam Novib-directrice Farah Karimi, werden bekend gemaakt:

• Iraanse journaliste en vrouwenrechtenactiviste Jila Bani-Yaghoub en haar echtgenoot Bahman Ahmadi-Amouee, een journalist die [tot onze grote woede nog altijd] al lange tijd in gevangenschap zit.
• Soedanese dichter, schrijver en journalist Abdelmoneim Rahama.
• Libische schrijfster en journaliste Razan Al-Maghrabi. Al-Maghrabi was op het festival aanwezig om de prijs in ontvangst te nemen. In haar ontvangstspeech uitte zij haar grote waardering voor deze prijs, vanwege de ermee uitgedrukte waarden als menselijkheid en vrede. Ook prees zij PEN, als organisatie die schrijvers enorm kan helpen om hun creatieve vrijheid te behouden. .

Na de prijsuitreiking sprak Manon Uphoff namens PEN Nederland over de gebeurtenissen in Parijs. Een korte, maar zeer krachtige toespraak. De persoonlijke inhoud van haar betoog maakte indruk op de volle zaal.

Tot slot was er het mede door PEN Nederland georganiseerde schrijversdebat tussen enkele binnenlandse en buitenlandse auteurs georganiseerd. Arabiste Petra Stienen modereerde op levendige wijze het gesprek.

Het werd een enthousiast en humorvol debat, door de Nederlandse auteurs Mano Bouzamour (de 23-jarige schrijver van de bestseller De belofte van Pisa) en Mohammed Benzakour (publicist, columnist, schrijver en dichter. Winnaar van de E. du Perronprijs 2013). Namens de cartoonisten was de Amerikaanse Leela Dunham aangeschoven. Het kwartet werd gecompleteerd door de Indonesische schrijfster Dinar Rahayu.

Centraal stond de vraag naar de waarde van provocatie. Allereerst werd aan de hand van het werk van Rahayu gekeken naar het feit dat vrouwelijke seksualiteit in vele culturen onvermijdelijk als provocerend wordt gezien.

Vervolgens werd er stilgestaan bij de vraag of een eventueel provocerende inhoud een werk juist de moeite waard kan maken. “Ja!” was de consensus onder de auteurs. Vooral Mano Bouzamour kon op deze vraag een onthullend antwoord geven, in het licht van de vele boze reacties uit de islamitische gemeenschap op zijn boek, vooral om de seksueel getinte passages. Mohammed Benzakour betoogde vóór de provocatie als vermakelijke en noodzakelijke waarde in de literatuur. Cartooniste Leela Dunham wist het debat met een interessante alternatieve invalshoek te verrijken: in haar thuisland Amerika heersen ook hevige debatten over de vrijheid van meningsuiting, maar de focus ligt daar verrassenderwijs op heel andere aspecten van het debat: Dunham meende dat de discussies over de vrijheid van meningsuiting in Europa veel meer op de inhoud gericht zijn dan in Amerika.

Het debat, ondanks het feit dat de besproken onderwerpen behoorlijk zwaar waren, was voornamelijk luchtig en vermakelijk. In een week waarin de schrijverswereld werd geteisterd door afschuwelijke ontwikkelingen, was de soms humoristische toon van het debat verfrissend. Het was een inspirerende en nuttige avond.

[Verslag van Sam Planting]