Ondergedoken journalist Can Dündar gelooft nog in modern Turkije
Met toestemming van de Volkskrant nemen we dit stuk van Margriet Oostveen hier over.
Hoe bang is Can Dündar? We skypen, want hij is ondergedoken op een geheim adres buiten Turkije. Dündar buigt op mijn scherm naar voren en vraagt met een lachje: ‘Zag je dat filmpje?’
Natuurlijk. Hoe hij werd beschoten, te zien op YouTube: Can Dündar (55), dan nog hoofdredacteur van de laatste onafhankelijke Turkse krant Cumhuriyet. Daarvoor al internationaal bekend dankzij vrijzinnige documentaires, die hij maakte met zijn vrouw Dilek. Zoals hun portret van de onaanraakbare Turkse stamvader Atatürk, voor het eerst als gewoon mens, met een beetje een drankprobleem. The New York Times loofde die film Mustafa acht jaar geleden nog als schoolvoorbeeld van de democratische vooruitgang van Turkije. Nu symboliseert Dündars leven juist de manier waarop Europa’s vluchtelingenfixer, de Turkse president Erdogan, democratie en vrije meningsuiting de nek omdraait.
Dündar belandt bij Cumhuriyet nadat hij in 2013 is ontslagen als columnist van de Turkse krant Milliyet: te kritisch over Erdogan tijdens de protesten rond het Taksimplein. Onder zijn leiding publiceert Cumhuriyet in 2015 over wapenleveranties door de Turkse geheime dienst aan Syrische rebellen. Erdogan zegt op tv dat Dündar en zijn krant voor ‘dit misdrijf’ zullen boeten. Dündar en zijn bureauchef Erdem Gül verdwijnen ruim drie maanden in de cel, tot de Hoge Raad dat in afwachting van het proces verbiedt.
Dündars vrouw (l) bij de beschieting van haar man in mei.
In het YouTubefilmpje van 6 mei wandelen Can en Dilek Dündar naar de rechtbank van Istanbul, waar hij later die dag alsnog tot ruim vijf jaar cel wordt veroordeeld wegens landverraad. Dan begint op nog geen 3 meter afstand een man op Dündar te schieten.
Can Dündar, een zachtaardige intellectueel met pretoogjes, is zo iemand met wie je dan al snel de knulligheid van dat moment zit te ontleden. Die slordige schoten, levensgevaarlijk en toch mis. Hoe zijn koelbloedige echtgenote met handtas en al aan de schutter hangt. De politie houdt nog twee handlangers aan. CNN Turkije rept van doodseskaders.
Dündar wacht de bekrachtiging van zijn eigen vonnis niet af. Tijdens de couppoging van juli, ook voor hem onverwacht, zit hij al in West-Europa aan een boek te werken. Inmiddels kan hij door de zuiveringen niet meer terug. Alle paspoorten van journalisten tegen wie een onderzoek liep, zijn ingetrokken.
Boven Turkije hangt een wolk van angst, zegt Dündar. ‘De druk is zo groot dat niemand me kan bijvallen. Zelfs bellen moet je vermijden.’ De afgelopen maand zijn ruim honderd Turkse mediacollega’s vastgezet.
Hun zoon studeerde (‘godzijdank’) al buiten Turkije. ‘Maar onze ouders en ons hondje aan hun lot over laten, dat is moeilijk. Aan de andere kant: de laatste maanden liepen vijf bodyguards om me heen. Ook geen leven voor een journalist.’
Dündar trad noodgedwongen terug als hoofdredacteur, maar vanuit zijn schuilplaats blijft hij, onder meer in de Duitse krant Die Zeit, kritisch schrijven over Erdogan en ook Gülen: ‘De Gülen-beweging is al jaren een gevaarlijke ‘diepe staat’ binnen de staat, mijn krant schreef dat als eerste. Maar het is wel een monster van Frankenstein dat Erdogan zelf hielp creëren.’
De laatste onafhankelijke krant van Turkije.
Ook over Europa heeft Dündar wat noten te kraken. Seculiere Turken zoals hij, volgens Dündar de helft van de Turkse bevolking, komen nu al zo lang op voor democratie en mensenrechten. ‘Voor dat Turkije was Europa het anker in de democratisering.’ Turkije weerhouden van het EU-lidmaatschap, was daarom de ‘volkomen verkeerde’ strategie. ‘Door een land met moslims en al in de EU op te nemen, had heel Europa kunnen zien hoe we vreedzaam kunnen samenleven. Die kans zijn we nu kwijt.’
Het islamisme van Erdogan en Gülen wint nu terrein. En Europa werd het continent van de angst, ziet Dündar: angst voor vluchtelingen, terreur, moslims. ‘Overal komen de nationalistische angstzaaiers op in de politiek. En Europa’s bange vluchtelingenpact met het ondemocratische maar ‘stabiele’ Turkije van Erdogan is het slechtst mogelijke antwoord. Dat zal alleen maar goed blijken te zijn voor de machtsuitbreiding van allemaal.’
Hij gelooft nog steeds in de kracht van het moderne, vrije Turkije. ‘Maar het blijft wanhopig afhankelijk van jullie steun.’
Hoe bang is Can Dündar? Sinds de aanslag op zijn leven lijken zijn vrouw en hij gek genoeg juist niet meer vatbaar voor vrees, constateert hij en dat is niets heldhaftigs: ‘Eerder een soort zelfbescherming van het brein. Het blijkt psychologisch niet vol te houden, alsmaar wachten of iemand je komt oppakken of doodmaken.’ Angst kan dan zomaar verdwijnen. Misschien de onze ook.
Margriet Oostveen, de Volkskrant, 30 augustus 2016
